бі́цца, б’ю́ся, б’е́шся, б’е́цца; б’ёмся, б’яце́ся, б’ю́цца; бі́ся; незак.
1. Наносіць пабоі адзін аднаму, распачынаць бойку.
Хлапчукі б’юцца.
2. Весці бой, змагацца.
Б. з ворагам.
3. Ударацца аб што-н., у што-н.
Б. аб сцяну.
4. Калаціцца, кідацца.
Б. ў знямозе.
5. без дап. Пульсаваць (пра сэрца, кроў).
Сэрца б’ецца.
6. перан., над чым, з кім-чым і без дап. Прыкладаць намаганні для дасягнення чаго-н.
Б. над рашэннем задачы.
7. Разбівацца (пра шкло, посуд).
Крышталь б’ецца.
◊
Біцца аб заклад (разм.) — ісці ў заклад з кім-н. на грошы або на што-н. іншае.
Біцца як рыба аб лёд (разм.) — без выніку і плёну намагацца, старацца, шукаючы выйсце з бядоты.
|| зак. пабі́цца, -б’ю́ся, -б’е́шся, -б’е́цца; -б’ёмся, -б’яце́ся, -б’ю́цца; -бі́ся (да 1—3, 5 і 7 знач.).
|| наз. біццё, -я́, н. (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ва́рта², безас., у знач. вык.
1. з інф. Неабходна, трэба, мае сэнс.
Гэты фільм в. паглядзець.
Над гэтым в. добра падумаць.
2. каму. Па заслугах, так і трэба.
Яму в., не трэба было так рабіць.
3. з інф. У саставе складаных сказаў абазначае ўмову хуткага з’яўлення наступных падзей.
В. задумацца, як нахлынуць успаміны.
◊
Гэ́та нікуды не варта; куды гэта варта — вельмі дрэнна, непрыстойна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ускі́нуць, -ну, -неш, -не; -кінь; -нуты; зак., што.
1. Рэзка ўзняць уверх.
У. сцяг над калонай.
У. галаву.
У. вочы на каго-н. (хутка глянуць).
2. на што. Падняўшы ўверх, кінуць.
У. граблі на воз.
У. рукзак на плячо.
3. на што. Надзець, накінуць на сябе (разм.).
У. хустку на плечы.
|| незак. ускіда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і ускі́дваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
стыка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак. (разм.).
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Мець сумежныя бакі, размяшчацца вельмі блізка, упрытык.
Ветравыя дошкі стыкаюцца над франтонамі.
2. Знаходзіцца дзе-н. які-н. час, прыпыняцца.
Дома прыходзіцца рэдка с.
3. перан. Быць звязаным з чым-н.; мець адносіны да чаго-н.
Нашы інтарэсы стыкаюцца даволі часта.
|| аднакр. стыкну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
клу́мба
(англ. clump = група дрэў)
невялікая фігурная града для кветак, прыўзнятая над узроўнем дарожак і газонаў.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
страха́, ‑і́, ДМ страсе́; мн. стрэ́хі (з ліч. 2, 3, 4 страхі́), стрэх; ж.
1. Верхняя, звычайна саламяная, частка будынка, якая пакрывае яго і засцерагае ад атмасферных з’яў. Сіняе неба ветліва атульвала старыя стрэхі смагінскіх будынкаў. Гартны. Над маўклівым млыном, над сціхшай вадой, над стрэхамі дзвюх лазовіцкіх хат, над дрэвамі, кустамі і лугамі абапал Быстранкі — над усім узвышалася ціхае зорнае неба. Брыль. Бусел, стораж хаціны, склаў гняздо на страсе. Дубоўка. З-за высокай разгацістай елкі выглядае страха хлява і калодзежны журавель. С. Александровіч. // Ніжні, звісаючы край гэтай часткі будынка. Праціснуўшыся, [Аня] зачыніла хлеў, хвіліну пастаяла ў ценю пад страхою. Мележ. Я зайшоў на двор крайняй хаты і стаў пад страху. В. Вольскі. // у вобразным ужыв. А лес, як добры той знаёмы. Стаіць збялелы, нерухомы Абапал рэчачкі сцяною, Над ёю сплёўшыся страхою. Колас. Часам месяц, бяздомны бадзяга, Забярэцца на стрэхі дзіравыя хмар. Танк. На шчасце наша, на шляху Сустрэлі статак хвой і пад зялёную страху Прыселі грамадой. Астрэйка.
2. Пра дом, жыллё, прытулак. [Насця:] — Што можа быць горш, калі ў дзіцяці няма страхі над галавой. Чорны. Неўзабаве, з-пад матчынай гэтай страхі, Паляціць і яна [Кацярына] на шляхі, на шляхі. Куляшоў. Прышлы хлопец прытуліў на пачатак сваю галаву пад страхою старога Апанаса. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
dominować
domin|ować
незак. кніжн. дамінаваць, пераважаць; панаваць;
wieża ~uje nad miastem — вежа ўзвышаецца над горадам
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
щади́ть несов.
1. (только с отрицанием — не давать пощады) не дава́ць лі́тасці (каму, чаму); (жалеть) шкадава́ць (каго, што); (миловать) мі́лаваць (каго, што); лі́таваць (каго, што), лі́тавацца (над кім, над чым);
не щади́ть никого́ не дава́ць лі́тасці ніко́му (не шкадава́ць ніко́га);
судьба́ его́ щади́ла лёс яго мі́лаваў (лі́таваў), лёс над ім лі́таваўся;
2. (беречь) берагчы́, ашчаджа́ць; (жалеть) шкадава́ць (каго, што, чаго); (относиться бережно, заботливо) шанава́ць;
щади́ть здоро́вье берагчы́ (шанава́ць) здаро́ўе;
не щадя́ сил не шкаду́ючы (не ашчаджа́ючы) сіл;
щади́ть самолю́бие берагчы́ самалю́бства;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
антыпаса́ты
(ад анты- + пасаты)
пастаянныя вятры ў высокіх слаях атмасферы ў трапічных шыротах, якія дзьмуць над пасатамі ў процілеглым напрамку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
горст
(ням. Horst = гняздо)
участак зямной кары, абмежаваны тэктанічнымі разрывамі і крыху прыўзняты над суседнімі ўчасткамі, якія аселі (параўн. грабен).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)