разукамплектава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны; зак.
1. што. Зняўшы або прыняўшы часткі абсталявання, прывесці (прадпрыемства, механізм) у стан немагчымасці працаваць, дзейнічаць.
2. каго-што. Парушыць цэласнасць чаго-н. укамплектаванага, скамплектаванага.
Р. звяно.
Р. бібліятэку.
|| незак. разукамплекто́ўваць, -аю, -аеш, -ае; наз. разукамплекто́ўванне, -я, н. іразукамплектава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рамо́нак, -нку і -нка, м.
1. -нку. Травяністая расліна сямейства складанакветных з адзіночнымі кветкамі, у якіх пялёсткі звычайна белыя, а сярэдзіна жоўтая.
2. -нка, мн. -нкі, -нкаў. Кветка гэтай расліны.
3. -нку. Лекавы настой або высушаныя кветкі гэтай расліны.
Паласкаць горла рамонкам.
|| прым. рамо́нкавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ру́капіс, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Арыгінал або копія тэксту, напісанага ад рукі ці аддрукаванага на пішучай машынцы.
Рукапісы пісьменніка.
Аддаць р. у набор.
2. Помнік пісьменнасці, які адносіцца пераважна да часу ўзнікнення кнігадрукавання.
Вывучэнне старажытных рукапісаў.
|| прым. рукапі́сны, -ая, -ае.
Р. тэкст.
Р. аддзел бібліятэкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
справазда́ча, -ы, мн. -ы, -да́ч, ж.
1. Афіцыйнае пісьмовае або вуснае паведамленне арганізацыі ці кіраўніку аб сваёй рабоце.
С. аб камандзіроўцы.
С. аспіранта вучонаму савету.
2. Дакумент аб выкарыстанні выдаткаваных сродкаў.
Грашовая с. зацверджана.
|| прым. справазда́чны, -ая, -ае.
С. сход (дзе праходзіць справаздача). С. даклад (са справаздачай).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тро́пік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Уяўны круг, які праходзіць паралельна зямному экватару на адлегласці 23°26’ на поўнач або на поўдзень ад яго.
Т.
Казярога.
Т.
Рака.
2. Гарачы пояс зямнога шара, размешчаны паміж экватарам і гэтым кругам.
|| прым. трапі́чны, -ая, -ае.
Трапічная спёка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тынкава́ць, -ку́ю, -ку́еш, -ку́е; -ку́й; -кава́ны; незак., што і без дап.
Пакрываць сцены або столь тынкам, каб зрабіць паверхню гладкай.
Т. хату.
|| зак. атынкава́ць, -ку́ю, -ку́еш, -ку́е; -ку́й; -кава́ны і вы́тынкаваць, -кую, -куеш, -куе; -куй; -каваны.
|| наз. тынко́ўка, -і, ДМ -о́ўцы, ж. і тынкава́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
угавары́ць, -вару́, -во́рыш, -во́рыць; -во́раны; зак., каго (што).
1. і з інф. або дадан. Пераконваючы, схіліць да чаго-н.
У. пайсці ў грыбы.
2. Супакоіць, суцешыць.
У. дзіця.
|| незак. угаво́рваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. угаво́рванне, -я, н. і угаво́р, -у, м. (звычайна мн.).
Не паддавацца ніякім угаворам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Галу́твы ’замёрзлая зямля або гразь; груда’ (віц., Яшкін). Параўн. галу́та ’замёрзлая зямля без снегу’ (Шатал.). Можна меркаваць, што тут нейкія формы з уканнем (фанетычным або як вынік уплыву іншых слоў — сказаць цяжка). Параўн. падобныя формы з рус. мовы: голутва́, голудьба ’замёрзлыя кучы зямлі восенню’. Здаецца, што зыходныя формы для бел. мовы былі *golotva, *golota ад *golъ; параўн. важны элемент семантыкі ў слове галу́та: ’замёрзлая зямля без снегу’ (!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Калапе́нька, калапенькі ’расліна дрыжнік. Brizą media’ (міёр., Жыв. сл.). Рэгіянальнае ўтварэнне ад калапні ’каноплі’, параўн. на той жа тэрыторыі адзначаную Аненкавым назву палявыя канапелькі ’тс’, укр. нар. конопель, конопелька, koko- пій, рус. зах., смал., сарат. конопель ’тс’. Матывацыя пераносу назвы празрыстая, паколькі насенне дрыжніку падобнае да насення мужчынскіх экземпляраў канапель. Беларуская інавацыя з’яўляецца відавочнай, іншыя фіксацыі сведчаць або аб экспансіі лексемы, або ўказваюць на тыпалагічную з’яву.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляту́чая мыш ’кажан’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, ТСБМ). Усх.-слав. Аналагічна ням. Fleder‑maus (< с.-в.-ням. vlëdern ’лётаць, пыркаць’ + Maus ’мыш’). Серб.-харв. сле̑пи ми̏ш ’тс’, магчыма, таксама сведчыць аб архаічнасці словазлучэння. Сюды ж палес. лету́ча муш ’блёкат чорны, Hyocyamus niger L.’ (паводле псіхатропнага або і атрутнага дзеяння алкалоідаў расліны, яе назва атаясамліваецца з павер’ямі вакол кожана накшталт таго, што дотыкі або ўкусы яго выклікаюць смерць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)