АЗАТЭМІ́Я
(ад азот + грэч. haima кроў),
празмерная колькасць у крыві азотазмяшчальных прадуктаў бялковага абмену. Абумоўліваецца недастатковасцю выдзяляльнай функцыі нырак і мочавыдзялення, павышаным распадам бялку.
т. 1, с. 152
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЛІКЕМІ́Я
(ад грэч. glykys салодкі + haima кроў),
наяўнасць цукру ў крыві. Пры некаторых хваробах колькасць цукру ў крыві можа павышацца (гіперглікемія) ці паніжацца (гіпаглікемія).
т. 5, с. 295
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЯЛКО́ВЫ МІ́НІМУМ,
найменшая колькасць бялку ў ежы, неабходная для захавання азоцістай раўнавагі ў арганізме. Чалавек і жывёла павінны атрымліваць патрэбную колькасць паўнацэнных (якія маюць усе незаменныя амінакіслоты) бялкоў. Калі іх паступае менш, арганізм траціць уласныя. Пры безбялковым харчаванні 8—10 дзён арганізм выдзяляе 23,2 г бялку ў суткі, што характарызуе распад тканкавых бялкоў (каэфіцыент зношвання). Бялкі арганізма здольныя пастаянна абнаўляцца (за суткі да 400 г). Пра гэта сведчыць стан азоцістага балансу (колькасць азоту, які паступае і выводзіцца з арганізма). Для падтрымкі нармальнага стану здаровага дарослага чалавека (стан азоцістай раўнавагі) неабходна 0,7 г бялку ў дзень на 1 кг вагі цела. Сутачная патрэбнасць бялку ў залежнасці ад умоў фіз. і разумовай працы 80—100 г.
т. 3, с. 399
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
лік¹, -у, мн. -і, -аў, м.
1. гл. лічыць.
2. Паняцце колькасці, велічыня, пры дапамозе якой праводзіцца лічэнне.
Цэлыя лікі.
Простыя лікі.
3. Колькасць каго-, чаго-н.
Л. рабочых дзён.
4. Састаў, рад, колькасць каго-, чаго-н.
Быць у ліку перадавых.
5. Граматычная катэгорыя, якая выражае адзінкавасць або множнасць.
Множны л.
Адзіночны л.
6. Вынікі гульні, выражаныя ў лічбах.
○
Астранамічныя лікі — пра вельмі вялікія лічбавыя велічыні.
Круглыя лікі — лікі без дробавых адзінак.
◊
Без ліку (разм.) — вельмі многа, шмат.
Ліку няма (разм.) — вельмі многа, незлічонае мноства каго-, чаго-н.
|| прым. лі́кавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
павыбіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак., што.
1. Рэзкім ударам прымусіць выпасці ўсё, многае.
П. вокны.
2. Ударамі ачысціць ад пылу ўсё, многае.
П. дываны.
3. Зрабіць вялікую колькасць паглыбленняў.
Вада павыбівала канаўкі.
4. Пракласці яздой, хадзьбой, пратаптаць многа чаго-н.
П. сцежкі ў жыце.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падвалі́ць, -алю́, -а́ліш, -а́ліць; -а́лены; зак.
1. што і чаго. Падсыпаць вялікую колькасць чаго-н.
П. воз пяску пад прызбу.
2. безас., каго-чаго. Прыбавіцца яшчэ, у дадатак да таго, што ёсць (разм.).
Народу падваліла.
За ноч падваліла снегу.
|| незак. падва́льваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ваго́н, -а, мн. -ы, -аў, м.
Транспартны сродак для перавозкі пасажыраў або грузаў па рэйкавых дарогах.
Таварны в.
Пасажырскі в.
Трамвайны в.
В.-ляднік.
В.-рэстаран.
В. дроў (колькасць, якая змяшчаецца ў ім).
|| памянш. ваго́нчык, -а, мн. -і, -аў, м.
|| прым. ваго́нны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ма́ксімум, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Найбольшая велічыня, колькасць чаго-н.; проціл. мінімум.
М. намаганняў.
2. у знач. прысл. Самае большае, не больш як.
Каштуе м. пяцьдзясят рублёў.
3. у знач. прым., нязм. Тое, што і максімальны (ужыв. пасля азначаемага слова).
Праграма-м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нагну́ць, -гну́, -гне́ш, -гне́; -гнём, -гняце́, -гну́ць; -гні́; -гну́ты; зак.
1. што. Сагнуўшыся, нахіліць, накіраваць уніз.
Н. галаву.
Н. галінку дрэва.
2. чаго. Нарабіць, нарыхтаваць нейкую колькасць чаго-н. гнутага.
Н. дуг.
|| незак. нагіна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1 знач.); наз. нагіна́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адме́раць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. Мераючы, адзначыць або аддзяліць пэўную колькасць чаго-н.
А. паўтара метра сукна.
Сем разоў адмерай, адзін раз адрэж (прыказка).
2. Прайсці, праехаць пэўную адлегласць (разм.).
Адмераў пятнаццаць кіламетраў.
|| незак. адме́рваць, -аю, -аеш, -ае і адмяра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)