сы́тасць, ‑і, ж.
Уласцівасць і стан сытага. Хада .. [рысі] была цяжкая і марудная, яна ледзь рухалася ад сытасці і, відаць, не хацела ці не магла ўступаць у бойку. В. Вольскі. Так і дыхала са здымка сытасцю, задаволенасцю, камфортам. Мехаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тэрмідо́р, ‑а, м.
1. Адзінаццаты месяц французскага рэспубліканскага календара, які дзейнічаў у 1793–1805 гг.
2. Контррэвалюцыйны пераварот у Францыі 9 тэрмідора, у выніку якога была ліквідавана рэвалюцыйна-дэмакратычная дыктатура якабінцаў і пакладзены канец рэвалюцыі 1789–1794 гг.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фрэнч, ‑а, м.
Прыталеная куртка ваеннага крою з чатырма накладнымі кішэнямі і хлясцікам ззаду. Шырокія плечы .. [начальніка] аблягаў фрэнч ахоўнага колеру, абцягнуты шырокім раменным поясам. Чарнышэвіч. На .. [Купалу] была белая сарочка, .. адкрыты суконны фрэнч з чатырма нашытымі зверху кішэнямі. Рамановіч.
[Ад уласн. імя.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
церусі́ць, церушу, цярусіш, цярусіць; незак.
Разм. Тое, што і церушыць. Пачынаў церусіць дробны дожджык. Гартны. Церусіў дробны асенні дожджык, далеч была заслана імгою, дзьмуў пранізлівы халодны вецер. Сачанка. Лета мінула, І ліст пажаўцелы Восень цярусіць на дол. Васілёк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
я́расць, ‑і, ж.
Разм. Уласцівасць яраснага (у 2 знач.); разлютаванасць, раз’юшанасць, злоснасць. Ёсць радасць у ярасці бою. Жылка. Дзікая забава фашысцкіх бандытаў прывяла Палазка ў ярасць. Колас. У халодных ксяндзоўскіх вачах была не злосць, а звярыная ярасць. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
А́ТЫС,
у грэчаскай міфалогіі бог фрыгійскага паходжання, любімец Вялікай маці багоў Кібелы. Сімвалам Атыса была хвоя. Паводле адной з легендаў, ён вылегчаў сябе ў рэліг. экстазе і стаў вярх. жрацом культу Кібелы. У гонар Атыса ў Рыме з 15 да 27 сак. праходзілі святкаванні, якія суправаджаліся нястрымнымі оргіямі. Жахі самакатаванняў Атыса апісаў рым. лірык Катул у паэме «Атыс».
т. 2, с. 80
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АРЗАМА́С,
горад у Расіі, раённы цэнтр у Ніжагародскай вобл., на р.Цёша (прыток Акі). Узнік у 1578 як горад-крэпасць. 111,3 тыс. ж. (1994). Вузел чыг. ліній і аўтадарог. Машынабудаванне (вытв-сць рухавікоў, запчастак да аўтамабіляў, прылад, абсталявання для камунальнай гаспадаркі і інш.), лёгкая, харч. прам-сць. У Арзамасе была першая ў Расіі правінцыяльная школа жывапісу (1802—62).
т. 1, с. 477
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АДРЫЯ́Н (Hadrianus) Публій Элій
(24.1.76—10.7.138),
рымскі імператар [117—138] з дынастыі Антанінаў. У 107—108 намеснік Ніжняй Паноніі, з 114 — Сірыі. Праводзіў цэнтралізацыю дзярж. устаноў, умацоўваў імператарскую ўладу, пашыраў сістэму дзярж. дапамог (аліментацый) і інш. Па загадзе Адрыяна была ажыццёўлена кадыфікацыя рым. права, выд. «Пастаянны эдыкт». На межах імперыі стварыў магутную сістэму ўмацаванняў і абарончых валоў (гл. Адрыянаў вал).
т. 1, с. 136
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Вапі́ць ’плакаць, быць’ (Нас.). Рус. вопить, ст.-рус. въпити, вопити, укр. вопити, чэш. úpěti, славац. upeť, балг. въпия, серб.-харв. ӳпити, ва̀пити, ц.-слав. въпити. Прасл. *vъpiti < *ъpiti з’яўляецца гукапераймальным. З прасл. слова была запазычана ў прагерманскую мову (Мартынаў, Лекс. взаим., 190–192). Гл. яшчэ Фасмер, 1, 349–350; Шанскі, 1, В, 160; БЕР, 1, 207–208; Скок, 3, 565; Махэк₂, 669, 705.
Ва́піць ’бяліць вапнаю’ (Касп.). Да вапа (гл. вапна).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ль — часціца ў словах: хтоль, штоль, якіль ’хто-небудзь і г. д.’ (Янк. 3.), як і рус. ‑ль з’яўляюцца другаснай формай з прасл. ‑li (укр. ‑ли). Паводле Зубатага (Studie, 2, 52–54), яна спачатку была часціцай настрою (параўн. рус. ты река ли моя, реченька або сторона ли моя, сторонушка), пасля з яе развіліся ўзмацняльная і абмежавальная функцыі, пазней альтэрнатыўная, якая выражалася ў пытанні. Больш падрабязна гл. ESSJ SG (2, 409–413).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)