чарава́ты, ‑ая, ‑ае.
Разм. З вялікім чэравам, жыватом. А ў калгасным табуне, сярод яго разнамаснага пагалоўя, і цяпер яшчэ многа чараватых, трошкі няскладных цягавічкоў — конікаў і кабыл. Ракітны. // толькі ж. Груб. Цяжарная. Вядро вады на табурэце і больш, здаецца, нічога. Поўная гармонія з абарванай чараватай дзеўкай. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шапяля́віць, ‑ляўлю, ‑лявіш, ‑лявіць; незак.
Вымаўляць мяккія с, з з шыпячым адценнем. Калісьці, рамантуючы прыёмнікі, Мішка адкусваў дроцікі, павышчарбляў зубы і цяпер шапялявіў: — А ш чым я аштануша? Карпюк. — Зрабіць так, як ніводная высакародная літоўка не зробіць?! — шапялявіў .. [Парэчкус], быццам нешта не месцілася ў яго роце. Броўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
моло́ть несов.
1. мало́ць;
2. (пустословить, болтать) прост. мало́ць;
◊
моло́ть вздор мало́ць лухту́; вярзці́ лухту́; пле́сці глу́пства;
моло́ть языко́м мало́ць (мянці́ць) языко́м;
мели́, Еме́ля, твоя́ неде́ля погов. мялі́, Апана́с, твой цяпе́р час;
языко́м мели́, а рука́м во́ли не дава́й погов. языко́м мялі́, а рука́м во́лі не дава́й.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
другі́, -а́я, -о́е.
1. гл. два.
2. Не такі, інакшы, непадобны да гэтага або ранейшага.
Зусім д. голас.
3. Паўторны.
Д. прыезд.
4. Ужыв. пры супрацьстаўленні.
Аднаму чалавеку весела, а другому сумна.
Адзін большы, д. меншы.
5. Не галоўны па значэнні, другарадны.
На другіх ролях.
6. Які замяняе першага, сапраўднага.
У яго цяпер д. бацька.
7. Не гэты, іншы.
Другім разам прыходзьце.
8. займ. неазнач. Які-н. іншы.
Д. дзякаваў бы, а ты не задаволены.
9. Які атрымліваецца пры дзяленні на два.
Другая частка.
10. у знач. наз. друга́я, -о́й, ж. Другая частка чаго-н.; палавіна.
Адна другая.
11. у знач. наз. друго́е, -о́га, н. Страва, якая падаецца пасля першай.
На другое падалі мачанку.
12. у знач. наз. другі́, -о́га, м., мн. -і́я, -і́х. Хтосьці іншы, не сам.
Сам не гам і другому не дам (прымаўка).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кла́сціся, кладу́ся, кладзе́шся, кладзе́цца; кладзёмся, кладзяце́ся, кладу́цца; кла́ўся, кла́лася; кладзі́ся; незак.
1. Прымаць ляжачае становішча.
К. на ложак.
2. Укладвацца, размяшчацца для сну, адпачынку.
К. адпачыць.
3. Адпраўляцца на лячэнне.
К. ў шпіталь.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакрываць, засцілаць сабою што-н., распаўсюджваючыся па паверхні.
Туман клаўся ў нізіне.
Снег кладзецца на палі.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Браць які-н. напрамак (пра самалёт, карабель).
6. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Добра падавацца кладцы.
Цэгла добра кладзецца ў сцяну.
7. перан. Свабодна, лёгка выкладацца, выказвацца (пра думкі, словы і пад.).
Фразы лёгка кладуцца на паперу.
8. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., на каго-што. Станавіцца чыім-н. доўгам, абавязкам, заняткам і пад.
Цяпер усе клопаты па гаспадарцы кладуцца на матчыны плечы.
|| зак. пакла́сціся, 1 і 2 ас. не ўжыв., -кладзе́цца (да 1—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
БІЯЛАГІ́ЧНЫ РЭГРЭ́С,
эвалюцыйны заняпад дадзенай групы арганізмаў, якая не змагла прыстасавацца да змен умоў навакольнага асяроддзя або не вытрымала канкурэнцыі з інш. групамі. Характарызуецца змяншэннем колькасці асобін у пэўным таксоне і падпарадкаваных сістэматычных груп, звужэннем яго арэала, паступова можа прывесці да вымірання дадзенай групы арганізмаў (напр., род хахуляў, сям. гінкгавых; рэптыліі, якія былі пашыраны ў мезазоі, цяпер іх значна менш і арэал абмежаваны). Тэрмін увёў рус. вучоны А.М.Северцаў (1925). Параўн. Біялагічны прагрэс.
т. 3, с. 172
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БАХЧЫСАРА́ЙСКАЕ ПЕРАМІ́Р’Е 1681,
заключана паміж Расіяй, Турцыяй і Крымскім ханствам 23 студз. ў г. Бахчысарай тэрмінам на 20 гадоў. Спыніла малавыніковую для варагуючых бакоў рус.-тур. вайну 1676—81. Паводле перамір’я дзярж. граніца паміж Расіяй і Турцыяй вызначана па р. Дняпро; за Расіяй пакідаліся гарады Кіеў, Васількоў, Трыполле (цяпер Абухаў), мястэчкі Дзедаўшчына і Радамышль; частка Кіеўшчыны, Брацлаўшчыны і Падолле пераходзілі пад пратэктарат Турцыі. Парушана і зноў адноўлена ў 1683. Анулявана Расіяй у 1686.
т. 2, с. 359
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЛІХАНЯ́Н Ісак Сямёнавіч
(7.2.1876, Душэты, Грузія — 15.3.1946),
армянскі акцёр. Нар. арт. Арменіі (1923) і Грузіі (1941). З 1897 працаваў у Баку, Тбілісі, Растове-на-Доне. Адзін з арганізатараў (1921) 1-га Дзярж. т-ра Арменіі ў Ерэване (цяпер Т-р імя Г.Сундукяна). З 1922 у Тбіліскім арм. т-ры. Сярод роляў: Пэпа (аднайм. п’еса Сундукяна), Элізбараў («З-за гонару» А.Шырванзадэ), Хлестакоў («Рэвізор» М.Гогаля), Пратасаў («Жывы труп» Л.Талстога), Нязнамаў («Без віны вінаватыя» А.Астроўскага).
т. 1, с. 261
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ГЕРШО́НСКІ ЦАГЕ́ЛЬНЫ ЗАВО́Д.
Дзейнічаў з 1867 (паводле інш. звестак з 1839) у в. Гершоны Брэсцкага пав. (цяпер у Брэсцкім р-не). У 1890 наз. Брэст-Літоўскі крапасны з-д. З мясц. гліны вырабляў цэглу, якая ішла пераважна на буд-ва Брэсцкай крэпасці. Меў 2 гофманскія печы, 20 аднаконных глінамялак, 9 паветак для цэглы, кузню (1873—86). Вырабляў да 1800 тыс. шт. цэглы (1895). Працавалі ад 20 да 40 майстроў і 100—440 рабочых (1873).
т. 5, с. 203
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ДЗЯВО́ЛТВА,
гістарычная балцка-літоўская вобласць. Няпэўнасць крыніц спарадзіла цяжкасць у вызначэнні тэр. Дз.: Хроніка Быхаўца (16 ст.) вызначыла яе ў раёне г. Вількамір (цяпер г. Укмерге, Літва); паводле гісторыка У.Ц.Пашуты, яна знаходзілася ў міжрэччы Нявежы і Швянтоі або на У ад р. Швянтоі, дзе звычайна паказваецца Аўкштайція. Упершыню ўпамінаецца ў летапісах пад 1219. У 1264 заваявана кн. Войшалкам і ўключана ў склад ВКЛ.
Літ.:
Ермаловіч М.І. Па слядах аднаго міфа. 2 выд. Мн., 1991.
М.І.Ермаловіч.
т. 6, с. 134
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)