ГРЫГАРО́ВІЧ Дзмітрый Васілевіч

(31.3.1822, г. Ульянаўск, Расія — 3.1.1900),

рускі пісьменнік. Чл.-кар. Пецярбургскай АН (1888). Вучыўся ў Акадэміі мастацтваў (Пецярбург, 1836—40), служыў у Дырэкцыі імператарскіх т-раў. Вядомасць яму прынеслі першыя аповесці «Вёска» (1846) і «Антон Гаротнік» (1847), напісаныя ў рэчышчы натуральнай школы, пабудаваныя на супрацьпастаўленні дэспатызму памешчыкаў і бяспраўя сялян. Аўтар аповесцей «Капельмейстар Суслікаў» (1848), «Прыгоды Накатава» (1849), «Няўдалае жыццё» (1850), «Свістулькін» (1855—56), раманаў «Прасёлачныя дарогі» (1852), «Рыбакі» (1853), «Перасяленцы» (1855). Для твораў Грыгаровіча характэрна нарысавая манера выкладання, перавага сац. аналізу над псіхалагічным, па-майстэрску напісаныя пейзажы. Пасля падарожжа вакол Еўропы ў 1858—59 напісаў дарожныя нарысы «Карабель «Рэтвізан» (1859—63). У пач. 1860-х г. адышоў ад літ. дзейнасці і прысвяціў сябе мастацтвазнаўству. Пазней вярнуўся да л-ры, выдаў аповесць «Гутаперчавы хлопчык» (1883) і «Літаратурныя ўспаміны» (1892—93).

Тв.:

Соч. Т. 1—3. М., 1988.

Літ.:

Мещеряков В.П. Д.В.Григорович — писатель и искусствовед. Л., 1985.

т. 5, с. 474

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Ві́лы ’ручная сельскагаспадарчая прылада ў выглядзе доўгага дзяржання з рагулінай або зубцамі на канцы’ (КТС, БРС, Нас., Бяс., Сцяц. Словаўтв.); ’прылада вымаць гаршкі з печы’ (Сцяшк., Др.-Падб., Інстр. I); ’верхняя частка сахі калодзежа’ (ДАБМ, Шатал., КЭС, лаг.); ’раздвоеныя ногі, пояс’ (Некр., КЭС, лаг.); ’раздваенне дарогі’ (КЭС, лаг.), ’месца, дзе зліваюцца рэкі’ (Сцяшк. МГ), перан. экспр. ’адмаўленне’; ’кукіш’ (Нас.). Укр. ви́ла, рус. ви́лы, польск. widły, н.-луж., в.-луж. widły, чэш. vidle, славац. vidly, славен. víle, серб.-харв. ви̏ле, макед. вила, балг. вила. Прасл. vidla. Утворана пры дапамозе суф. Nomen instrumenti ‑dl‑o ад vi‑ti ’віць’ (Праабражэнскі, 1, 84; Брукнер, 613; Фасмер, 1, 314; БЕР, 1, 147; КЭСРЯ, 81). Першапачатковай функцыяй вілаў было навіванне пражы (Махэк₂, 688). Мейе (Études, 418), Уленбек (296) і Младэнаў (66) суадносяць лексему vidla са ст.-інд. vētráḥ ’від чароту’. Іншыя версіі: vidla < з лац. vīdutus ’плецены кош’ і ст.-інд. vēdás ’мяцёлка сочнай травы’ (Петэрсан, AfslPh, 1916, 36, 152), vidla < *u̯i‑dhē‑ ’рас-стаўляць’, як *u̯i‑dh‑ewa ’ўдава’- ‑раз‑дзеленая (Кноблах, Зб. Пізані, 2, 604), vidla < лац. fibula < *u̯ei‑dhtā (Хаас, Elem., 41).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ро́стань, ро́станькі, ро́стынькі, ростанкі, растане́, ростані ’месца скрыжавання дзвюх або некалькіх дарог’ (ТСБМ, Стан., Касп., БРС, Гарэц., Нік., Бяльк., Нар. Гом., Нас., Яшк., Байк. і Некр., Мат. Гом., Сл. ПЗБ, Кос., Мікуц.; полац., Янк. 2), ростань ’дарога на бязлеснай мясцовасці’ (віц., Рам.); ро́стыні, растанькі ’скрыжаванне дарог’ (гарад., рэч., ЛА, 2); растанькі́, растаньке́, рыстанкі́, растанцы́, растанцэ́, ро́станькі, ро́станкі, ро́стункі, растані́, ро́стані, растайне́, раста́нішча ’месца, дзе дарогі разыходзяцца, ростані’ (ЛА, 2); на ро́станях ’у стане вагання пры выбары далейшага шляху’; ро́стань ’час, праведзены далёка ад блізкіх’ (ТСБМ). Ст.-рус. росстани, ростани ’скрыжаванне дарог, ростані’ (1524 г.), рус. дыял. росста́нка ’скрыжаванне дарог, ростань’, ро́сстань, роста́нь ’разгалінаванне дарог’, росстани ’месца за вясковымі весніцамі, дзе развітваліся з нябожчыкам’; польск. rozstaj, rozstajne drogi, ст.-польск. drogi rozstanne; славен. razstânek ’раставанне’, razstáti se, razstâjati se, серб. ра̀станак і харв. rȃstanak ’расстанне, разлука’, ра̀стајаті се ’разлучацца’. Можна дапусціць першаснае прасл. *orz‑stajь ’перакрыжаванне дарог’; на гатую лексему пазней паўплывала аддзеяслоўнае ўтварэнне *prz‑stanьje ’расстанне’, і ў частцы дыялектаў у выніку кантамінацыі ўтварылася *orz‑stanjь > ростань. Сюды ж пазнейшае ростань ’расстанне, разлука’ (Гарэц.), ’усялякае расстанне’ (Мядзв.). Параўн. расстанне, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

пе́рці несов., прост.

1. в разн. знач. пере́ть; (быстро бежать — ещё) дуть; (энергично бежать — ещё) сади́ть;

пе́рці на сярэ́дзіне даро́гі — пере́ть (сади́ть) по середи́не доро́ги;

карані́ пруць з зямлі́ — ко́рни прут из земли́;

це́ста прэ з дзяжы́ — те́сто прёт из квашни́;

2. перен. пере́ть, тащи́ть;

пе́рці бервяно́ — пере́ть (тащи́ть) бревно́;

3. перен., груб. жрать

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

middle

[ˈmɪdəl]

1.

adj.

сярэ́дні, пасярэ́дзіне чаго́-н.

a middle house in the row — сярэ́дні дом у ра́дзе

a man of middle size — мужчы́на сярэ́дняга ро́сту

2.

n.

1) сярэ́дзіна -ы f.

the middle of the road — сярэ́дзіна даро́гі

in the middle — у сярэ́дзіне, пасяро́д

2) сярэ́дзіна f. (чалаве́чага це́ла), паясьні́ца f.

3.

v.i.

1) ста́віць у сярэ́дзіне

2) склада́ць, згіна́ць пасярэ́дзіне

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

збі́цца

1. (заблытацца) sich verwírren, írre wérden; aus dem Konzépt kómmen*;

збі́цца з даро́гі vom Wég(e) ábkommen*, sich verírren;

збі́цца з нагі́ aus dem Schritt kómmen*;

2. (пра шэрсць, воўну) sich zusámmenballen, sich zusámmenknäueln;

3. разм (аб абцасах) ábgetreten [ábgelaufen] sein;

4. (у кучу) sich zusámmendrängen;

5. (пра павязку, шапку і пад.) sich verschíeben*; verrútschen vi (s);

◊ збі́цца з ног sich (D) die Füße [die Hácken] áblaufen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

ábleiten

vt

1) адво́дзіць

2) выво́дзіць (ад чаго-н.); утвара́ць (ад чаго-н.)

díeses Wort ist vom Gríechischen ábgeleitet — гэ́тае сло́ва грэ́часкага пахо́джання

3) зво́дзіць, збіва́ць (з дарогі)

j-n von der réchten Bahn ~ — зво́дзіць, збіва́ць каго́-н. з пра́вільнага шэ́цху

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

бок

1. Бераг ракі, возера, дарогі (Горкі Маг. губ. Н. Дзятлавічы Гом. пав. Радч., стар. X, Нясв., Слаўг.).

2. Старана, край, вобласць, мясцовасць, краіна (Жытк., Нясв., Слаўг.).

3. Схіл гары; частка, старана лесу, поля, якая бліжэй знаходзіцца да краю (БРС).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

лі́нія

1. Вузкая лесасека паміж ляснымі дзялянкамі (БРС), але без праезджай дарогі (Слаўг.). Тое ж ліне́йка (Стол.).

2. Палявая пешаходная дарожка; шырокая сцежка (Крыч.).

3. Мяжа паміж палямі (Лёзн., Сал.).

4. Узровень стаячай вады, звычайна прыкметны па берагавых абрысах (Слаўг.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

krzyżować się

krzyż|ować się

незак.

1. перакрыжоўвацца, скрыжоўвацца; перасякацца;

drogi się ~ują — дарогі перакрыжоўваюцца (перасякаюцца);

wszystko się ~uje — усё блытаецца;

gałęzie ~ują się ze sobą — галінкі пераплятаюцца паміж сабой;

2. бат. скрыжоўвацца;

cytryna ~uje się z pomarańczą — лімон скрыжоўваецца (скрыжоўваюць) з апельсінам

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)