заця́ць сов., преимущественно безл. отня́ться (о языке);

яму́ як зацяло́ — у него́ бу́дто язы́к отня́лся;

◊ няма́ за што рук з. — не́ к чему ру́ки приложи́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

прэтэ́нзія

(с.-лац. praetensio)

1) прад’яўленне сваіх правоў на валоданне чцм-н. (напр. п. на спадчыну);

2) скарга, выражэнне незадаволенасці з выпадку чаго-н. (напр. заявіць прэтэнзію);

3) імкненне прыпісаць сабе якасці, якіх звычайна няма (напр. прэтэнзіі на культурнасць).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

mostly [ˈməʊstli] adv. гало́ўным чы́нам; у бо́льшай ча́стцы; звыча́йна;

I work mostly in the morning. Я працую галоўным чынам раніцай;

They are mostly out on Sundays. У нядзелю іх звычайна няма дома.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

reason​2 [ˈri:zn] v. ду́маць, меркава́ць; дака́зваць

reason out [ˌri:znˈaʊt] phr. v. разважа́ць, рабі́ць высно́вы

reason with [ˌri:znˈwɪθ] phr. v. угаво́рваць, перако́нваць;

It is useless to reason with him. Няма ніякага сэнсу яго пераконваць.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

заця́ць, затну, затнеш, затне; затнём, затняце; пр. зацяў, ‑ла, ‑ло; зак., што.

1. Заціснуць, сцяць. Зацяць зубы. Зацяць вусны. □ Маці будзіць жаць, Але сон зацяў твае павекі... Глебка. // перан. Затаіць у сабе, у душы. Відавочна было, што пытанне гэтае, аб якім з самага пачатку ўсе думалі, турбаваліся.., прымусіла цяпер усіх зацяць у душы балючы, трывожны сум. Быкаў. // перан. Прыпыніць, сцішыць, зрабіць нячутным (дыханне). Іван зацяў дыханне, стараючыся як найлепей пацэліць, і, трошкі не падпусціўшы сабаку да каменя, стрэліў. Быкаў.

2. Пазбавіць магчымасці дыхаць, гаварыць. Увайшоўшы ў бацькаў пакой, .. [Сашка] не выгаварыў ні слова, быццам паралюш зацяў яму мову. Чорны. / у безас. ужыв. Вада была такая халодная, што ў Ніны зацяло дыханне. Мележ. // безас. Разм. Адняць мову, голас. Бабы змоўклі адразу, як зацяло ім. Чорны.

•••

Няма за што рук (рукі) зацяць (зачапіць) — нічога няма, няма чым заняцца. [Сярмяжка:] — Паглядзеў я, хлопча, што сумна табе, няма за што рукі зацяць. Дадзіёмаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

капейка, ✂, ж.

Дробная манета, адна сотая рубля.

  • Рассыпаць капейкі.
  • Без капейкі (без якіх-н. сродкаў існавання).
  • Да (апошняй) капейкі (без астатку патраціць, заплаціць, атрымаць і пад.).
  • К. ў капейку (пры падліку грошай: абсалютна дакладна, колькі патрабуецца).
  • Жывая к. (пра ўсё, што дае даход).
  • Ні капейкі (за душой) (зусім няма грошай).

|| памянш. капеечка, ✂.

  • Абысціся ў капеечку (дорага каштаваць).

|| прым. капеечны, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

адо́лець, ✂; зак.

  1. Перамагчы ў барацьбе, асіліць.

    • А. ворага.

  2. перан. Пераадолець якія-н. цяжкасці, перашкоды, справіцца з чым-н., перасіліць у сабе якія-н. пачуцці, жаданні і пад.

    • А. курс фізікі.
    • А. цяжкі экзамен.

  3. перан. Пра які-н. стан: цалкам ахапіць.

    • Клопаты адолелі яго.

  4. Дакучаючы, замучыць, пазбавіць спакою (разм.).

    • Машкара адолела, няма жыцця.

|| незак. адольваць, ✂.

|| наз. адольванне, ✂.

|| наз. адоленне, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

дурны, ✂.

  1. З абмежаванымі разумовымі здольнасцямі; бесталковы.

    • За дурной галавой нагам неспакой (з нар.).

  2. Які не выяўляе розуму, пазбаўлены разумнай разважлівасці.

    • Задаць дурное пытанне.
    • Д. артыкул.
    • Дурныя паводзіны.

  3. Тое, што і дурань.

    • Дурному закон не пісан (з нар.).

◊

  • Дурны як бот; дурны як пень (разм. груб.) — пра разумова адсталага чалавека.

  • Няма дурных! — выказванне нязгоды з кім-н., адмаўленне выконваць што-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

◎ Наўдое ’капрызнае’: Зусім наўдое стала дзіця, як захварэла (маст., Сцяшк. Сл.). Да наўди (гл.), значэнне узнікла на базе на́ўды ’няма нічога добрага, няма чым хваліцца’ (Гарэц.), не наўды ’не бяда’ (Яруш.), адкуль без адмоўя наўды магло быць асэнсавана як прыметнік м. р. адз. л., ад якога быў утвораны прыметнік н. р. адз. л. са значэннем ’дрэнны, слабы’, параўн. процілеглае развіццё семантыкі ’добры, удалы’ — наўда дзяўчына, дзе назоўнік можа успрымацца як прыметнік ж. р. адз. л.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Варня́цца ’марнець (адносна слабага чалавека)’ (КЭС); ’ледзь жыць, існаваць, вельмі мала працуючы па слабым здароўі ці па старасці’ (Янк. I, 46). Няясна. Няма адпаведнасцей у суседніх мовах.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)