Verbum

крэ́сла, -а, мн. -ы, -сел і -слаў, н.

1. Прадмет мэблі звычайна са спінкай, прызначаны для сядзення аднаго чалавека.

Драўлянае к.

Расставіць крэслы вакол стала.

2. Прадмет мэблі з мяккай абіўкай і ручкамі-падлакотнікамі.

Мяккае к.

К.-ложак.

3. перан. (звычайна з азначэннем). Месца работы, пасада (разм.).

Заняць міністэрскае к.

|| памянш. крэ́сельца, -а, мн. -ы, -аў, н. (да 1 і 2 знач.).

|| прым. крэ́сельны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

курс¹, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Напрамак руху, шлях (карабля, самалёта і пад.).

Самалёт узяў к. на поўдзень.

2. перан. Кірунак якой-н. палітычнай, грамадскай дзейнасці.

К. на раззбраенне.

Знешнепалітычны к.

3. Цана, па якой прадаюцца (купляюцца) каштоўныя паперы, валюта.

Валютны к.

Змагацца за ўстойлівы к. рубля.

◊

У курсе чаго (быць) і ў курс чаго (увайсці, увесці) — пра дасведчанасць у чым-н.

|| прым. курсавы́, -а́я, -о́е.

К. рух.

Курсавая табліца.

лес, -у, мн. лясы́, лясо́ў, м.

1. Масіў зямлі, зарослы дрэвамі.

Дрымучы л.

Лесам (прысл.) ішоў, а дроў не бачыў (прыказка).

2. зб. Спілаваныя дрэвы як будаўнічы матэрыял.

3. перан. Як выражэнне мноства.

Л. рук.

○

Чорны лес — лісцевы.

Чырвоны лес — хваёвы.

◊

Навука для яго — цёмны лес — абсалютна незнаёмае, незразумелае.

Як у лесе — нічога не разумець, не разбірацца.

|| памянш. лясо́к, -ска́, мн. -скі́, -ско́ў, м. (да 1 знач.).

|| прым. лясны́, -а́я, -о́е.

па́растак, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.

1. Маладая галінка, сцябло расліны з лісцем, якое вырасла ад больш старога сцябла ці ствала, або малая галінка, якая вырасла ад кораня асноўнай расліны.

Маладыя парасткі на старым ствале.

2. Сцябло расліны ў самым пачатку яго развіцця з насення.

Насенне пусціла парасткі.

3. звычайна мн., перан., чаго. Першае праяўленне, пачатак чаго-н., зародак.

Парасткі новага.

|| прым. па́расткавы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.; спец.).

паро́да, -ы, ДМ -ро́дзе, мн. -ы, -ро́д, ж.

1. Разнавіднасць свойскіх жывёл (або раслін), якія адрозніваюцца пэўнымі прыметамі ад жывёл (або раслін) таго ж віду.

Бельгійская п. коней.

Вывесці новую пароду вішань.

2. перан. Разрад, тып людзей, якія адрозніваюцца ад іншых сваім унутраным складам, характарам, абліччам.

Чалавек волатаўскай пароды.

3. Прыналежнасць да якой-н. сацыяльнай групы, саслоўя (уст.).

4. Выкапнёвы мінерал, пласт у зямной кары.

Цвёрдыя пароды.

паўста́ць, -а́ну, -а́неш, -а́не; зак.

1. Узняцца на барацьбу з кім-, чым-н., супраць каго-, чаго-н., узняць паўстанне.

Народ паўстаў супраць царызму.

2. супраць чаго. Не згаджаючыся, пярэчачы, выступіць супраць чаго-н. (высок.).

П. супраць несправядлівасці.

3. перан. Узнікнуць у памяці, ва ўяўленні.

У думках паўстала ўсё ранейшае жыццё.

4. З’явіцца перад вачамі, паказацца.

Перад намі паўстала цікавая карціна.

|| незак. паўстава́ць, -таю́, -тае́ш, -тае́; -таём, -таяце́, -таю́ць.

перагну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні; -ну́ты; зак.

1. што. Сагнуць у дзве столкі, пад вуглом.

П. ліст паперы папалам.

2. перан., што і без дап. Дапусціць перагіб (у 2 знач.) у чым-н. (разм.).

Тут вы трошкі перагнулі.

◊

Перагнуць палку (разм., неадабр.) — упасці ў крайнасць, перастарацца ў чым-н.

|| незак. перагіба́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і перагіна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. перагіба́нне, -я, н. (паводле дзеясл. перагібаць).

перакліка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.

1. з кім. Абменьвацца гучнымі воклічамі, словамі.

П. ў лесе.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Папераменна гучаць.

Пераклікаліся гудкі паравозаў.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан., з кім-чым. Мець падабенства, збліжацца сваімі прыметамі з чым-н.

|| аднакр. пераклі́кнуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -ніся (да 1 і 2 знач.).

|| наз. пераклі́чка, -і, ДМ -чцы, ж. (да 1 і 2 знач.).

плаці́ць, плачу́, пла́ціш, пла́ціць; незак.

1. што і без дап. Аддаваць грошы як належнае за што-н.

П. за пакупку.

П. падаткі.

За здароўе лепш п., чым расплачвацца (прыказка).

2. перан., чым за што. Так або інакш адказваць на чый-н. учынак (кніжн.).

П. паслугай за паслугу.

П. дабром за зло.

|| зак. заплаці́ць, -лачу́, -ла́ціш, -ла́ціць; -ла́чаны.

|| наз. плаце́ж, -цяжу́, м. (да 1 знач.).

П. з растэрміноўкай.

|| прым. плаце́жны, -ая, -ае.

прабі́ць, -б’ю́, -б’е́ш, -б’е́; -б’ём, -б’яце́, -б’ю́ць; -біў, -біла; -бі; -біты; зак.

1. гл. біць.

2. што. Ударамі або іншым спосабам зрабіць адтуліну, праход у чым-н.

П. адтуліну ў сцяне.

П. сабе дарогу (перан.: дасягнуць поспеху).

3. што. З цяжкасцю дабіцца ажыццяўлення чаго-н.

П. праект будаўніцтва Дома культуры.

|| незак. прабіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 2 і 3 знач.).

|| наз. прабіва́нне, -я, н. (да 2 і 3 знач.).