◎ На́капась ’напасць’ (круп., Сл. ПЗБ). Відаць, да ка́пасць ’зло, непрыемнасць’, на ка́пась ’на зло’, гл. ка́пасны.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трынча́ць ‘гаварыць, балбатаць’ (круп., Сл. ПЗБ), трынчэ́ць ‘брынкаць, бразгаць’, ‘хацець, прагнуць’ (Юрч. Вытв.). Да трынкаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вуця́к ’качар’ (Касп.; міёр., круп., Нар. сл.). Новаўтварэнне, паралельнае да вутка ’качка’; параўн. гусак, гуска і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пасіла́йка ’пасялуха’ (круп., Сл. ПЗБ). У выніку намінацыі выразу (хадзіць, лётаць) па сялу. Суфікс, як у гультайка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Туча́ны ‘які выдзяляе многа тлушчу’ (круп., Сл. ПЗБ). Да тук 1 ‘растоплены тлушч’, параўн. таксама то́чны, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарчо́к 1 ’вясенні хвошч, таўкачык, Equisetum L.’ (круп., Сл. ПЗБ). Да тарча́ць, торч (гл.), параўн. іншыя назвы расліны стаўбуно́чык (маст., Расл. св.), стырч (лельч., Расл. св.), а таксама славен. tr̂ček ’пень, сцябло’.
Тарчо́к 2 ’смаржок звычайны’ (полац., круп., ЛА, 1; асіп., Сл. ПЗБ), ’вужовік, Amanitopsis fulva W. G. Smith’ (круп., Серж.-Яшк.), ’глузд веснавы, Gyromitra esculenta (Fr.) Fr.’ (полац., там жа). Параўн. укр. торчо́к, торчо́к ’смарчок, Helvella esculenta Pers.’. Матывацыя, як і ў папярэдняга слова, параўн. іншую назву старчо́к (акц., Сярж.–Яшк.), гл. старчак.
Тарчо́к 3 ’мядзведка (насякомае)’ (докш., Янк. Мат.). Гл. турчок ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ка́ша, -ы, мн. -ы, каш, ж.
1. Густая страва са звараных круп.
Манная к.
Аўсяная к.
2. перан. Разрэджаная маса чаго-н., падобная з выгляду на гэту страву.
Снег ператварыўся ў кашу.
3. перан. Беспарадак, неразбярыха.
У яго ў галаве к.
◊
Бярозавая каша — розгі або дубец, рэмень і пад.
Заварыць кашу — распачаць якую-н. непрыемную, клапатлівую справу.
Кашы не зварыш з кім — не дагаворышся з кім-н., не зробіш справу.
Мала кашы еў — малады, нявопытны, недастаткова дужы.
|| памянш. ка́шка, -і, ДМ -шцы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Пярну́ць ’моцна ўдарыць’ (бялын., Янк. Мат.; Яўс.), пя́рнуць ’тс’ (круп., Жыв. сл.). Аднакратны дзеяслоў да пе́рыць ’біць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кру́пы, круп; адз. няма.
1. Прадукт харчавання, які складаецца з ачышчаных цэлых або сечаных зярнят розных культур. Ячменныя крупы. Рысавыя крупы. □ Палічкі трэцяй шафы займаліся прадуктамі — гарохам, макаронамі, крупамі, — перасыпанымі з магазінных кулькоў у белыя торбачкі. Ракітны.
2. Снег у выглядзе невялікіх шарападобных зярнят. Закруціў вецер, б’ючы ў твар чалавека калянымі, як шрот, крупамі. Хадкевіч.
•••
Надзьмуцца як мыш на крупы гл. надзьмуцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ква́снік ’хвошч’, ’варыва з расолу і круп’ (ТС), ’страва з хлебнага квасу і сушаных грыбоў’ (Сцяшк. Сл.). Гл. квас.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)