Вырва1 ’яма (ад дажджу)’ (Яшк.). Укр.ви́рва ’круты схіл гары, круча’, польск.wyrwa ’канава, яма, якая ўтварылася ад дзеяння вады’, чэш.мар.výrva ’тс’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад вырваць (гл. рваць) (Махэк₂, 526; Нітшэ, 66). Адносна энанціасеміі значэнняў (’яма’ — ’круча’) гл. Талстой, Геогр., 98 і наст.
Вырва2 ’вельмі бойкая і гарэзлівая дзяўчына’ (З нар. сл.). Рус. смал. лаянкавае слова вы́рва, польск.wyrwa ’насмешнік, франт’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад вырваць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГЛЫБО́ЧЫНА,
возера ў Расонскім р-не Віцебскай вобл., у бас.р. Дрыса, за 14 км на ПдУ ад г.п. Расоны. Пл. 0,22 км², даўж. 900 м, найб.шыр. 320 м, найб.глыб. 4,5 м, даўж. берагавой лініі каля 3 км. Пл. вадазбору 1 км². Схілы катлавіны выш. 2—4 м, пясчаныя. Берагі выш. да 0,5 м, забалочаныя, тарфяністыя, да ўрэзу вады расце лес і хмызняк. Дно плоскае, сапрапелістае, каля ўсх. берага пясчанае. Шыр. паласы надводнай расліннасці 15—30 м. Упадае меліярац.канава, выцякае ручай у воз. Сямёненкі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
зага́та
1. Яма або канава, воднае або балоцістае месца, заваленае каменнем і зямлёй; бут (БРС).
2. Прызба (Слуцк.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
траншэ́я, ‑і, ж.
1. Вузкі, глыбокі роў з брустверам, які злучае ў адну лінію ўсе агнявыя пункты абароны. І толькі я падышоў да берага, як з траншэі, якую калісьці выкапалі ўздоўж рэчкі мае салдаты, падняліся два хлопчыкі.Хомчанка.// Вузкі роў для хавання ад асколкаў снарадаў і бомбаў.
2. Доўгі роў, канава і пад., якія служаць для ўкладкі, захоўвання або вырошчвання чаго‑н. Траншэя для кабеля. □ Пры запаўненні траншэй будзе дабаўляцца мякіна, здробненая салома і іншыя кампаненты з такім разлікам, каб атрымаць корм высокай якасці.«Звязда».
3.Спец. Адкрытая горная вырабатка.
[Фр. tranchée.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пераво́рка (перэо́рка) ’разора, якая дзеліць поле на два ўчасткі’ (гом., Выг.). Да прасл.*per‑vor‑ъka, параўн. ц.-слав.прѣвора ’агароджа, вароты’, польск.przeoryna ’загароджа, перагародка ў хляве для аднаго каня’, чэш.závora ’завала, засаўка; жардзіна, перагародка (у хляве)’, славен.prévor ’сцежка на снезе; канава ўздоўж дарогі на пад’ём’, харв.prijèvor ’сцежка паміж двума ўзгоркамі’, privorac ’даліна паміж узгоркамі’. Другая ступень чаргавання прасл.*ver‑/*vьr‑/*vor‑, параўн. бел.развора, вор2 ’хлеў’ (гл.). Найбліжэйшы і.-е. адпаведнік — літ.pérvara, per̃varo ’перагон скаціны’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сток
1. Паглыбленне на схіле гары, па якому сцякае вада (Слаўг.).
2. Ручаёк ад сцёкавай крыніцы; канава на балоце (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
dike
[daɪk]1.
n.
1) шту́чны земляны́ на́сып, да́мба f.
2) роў -ву m., кана́ваf.
3) агаро́джа зь дзёрну або́ ка́меню, вал -у m.
4) перашко́да f.
2.
v.t.
1) насыпа́ць да́мбы
2) мэліярава́ць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
роў1, рова; мн. равы, ‑оў; м.
Доўгае паглыбленне, выкапанае ў зямлі; канава. Над нёманскай далінай узвышалася поле з глыбокімі равамі, пракладзенымі снегавою і навальнічнаю вадою, з высокімі пагоркамі, заросшымі хмызам.Колас.Дзе мост над ровам — Летам на світанку Не замаўкаюць песні салаўёў.Хведаровіч.
роў2, рову, м.
1. Моцны працяглы крык некаторых жывёл. Раптам.. [Яніна] пачула наперадзе мядзведжы роў.Мурашка.// Гукі, якія напамінаюць такі крык. З ровам самалётаў шырылася радаснае хваляванне ў грудзях.Мележ.На дарозе пуста. Даўно ўжо знік лесавоз з вачэй, ні яго рову, ні пылу.Ракітны.
2.Разм. Моцны плач. І плачу было тут, і слёз, і рову.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кале́ктар
1. Дрэнажная канава на асушаным балоце для стоку вады (БРС).
2. Дзялянка, квартал паміж канавамі асушанага балота (Ст.-дар.).
□ ур. Першы калектар Стаўбц.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
Артэ́па, артэ́пель ’топкае месца’ (Касп.). Няясна. Фанетыка (тэ) быццам бы ўказвае на запазычанне, але ў пскоўскіх гаворках адзначана арте́п ’канава’ (?), артёпина ’балота’, арте́пь. Таму, магчыма, трэба звязаць з рус.дыял.вертеп вялікі яр з непраходным лесам, кустаўём’, ’варонка, у якую ўваходзіць балотная вада’, вертепижина ’калдобіна’, укр.прыкарп.вертеп ’шчыліна паміж гарамі; яма; балка’, вартеп, гартопе, гертоба (Клепікава, Карпат, диал. оном., 52–93, дзе гл. агляд этымалогій і літаратуры пра вертеп), ст.-слав.въртъпъ ’пячора’, балг.въртоп ’вадаварот’, да якіх адносіцца і прыведзенае Яшкіным слаўг.вярцеп ’вялікі роў, які зарос кустамі’ (аб рус.вертеп гл. арт. Уладзімірская, ЭИРЯ, 6, 28–40). Гл. вярцеп.