ліхама́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Хваравіты стан, які суправаджаецца гарачкай і дрыготкай. Прастудная ліхаманка.
2. Разм. Малярыя, трасца. — Прыходзіла цётка Рамэ, — сказаў Хоці. — Яна гаварыла, што ў цябе ліхаманка і табе трэба хіна... Арабей.
3. перан. Узбуджаны, трывожны стан; празмерна паспешлівая, гарачкавая дзейнасць. Біржавая ліхаманка. □ Ніхто нічога не ведаў,.. і кардон калаціла ліхаманка трывогі і жаху. Караткевіч.
•••
Балотная ліхаманка — тое, што і малярыя.
Жоўтая ліхаманка — вострая заразная хвароба, якая распаўсюджана ў трапічных краінах.
Крапіўная ліхаманка (уст.) — тое, што і крапіўніца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падтачы́ць 1, ‑тачу, ‑точыш, ‑точыць; зак., што.
1. Натачыць злёгку, крыху або дадаткова. Падтачыць нож. Падтачыць сякеру.
2. Пашкодзіць, раз’ядаючы знутры, знізу (пра чарвей і пад.). [Ляксандра:] — Шашаль падтачыў падрубы. Баранавых.
3. перан. Аслабіць, падарваць (сілы, здароўе і пад.). З выгляду [Люся] была змізарнелая, бляклая — як бы цяжкая хвароба падтачыла яе і яна толькі-толькі стала на ногі. Навуменка.
•••
Камар носа не падточыць гл. камар.
падтачы́ць 2, ‑тачу, ‑точыш, ‑точыць; зак., што.
Далучыць для падаўжэння, павелічэння чаго‑н. [Янка:] — Я гэта адсяку канец вяроўкі, знізу падтачу ды спускаюся далей. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прысадзі́ць, ‑саджу, ‑садзіш, ‑садзіць; зак.
1. што і чаго. Разм. Пасадзіць дадаткова да ўжо пасаджанага. Прысадзіць агуркоў на градку. Прысадзіць кветак на клумбе.
2. каго-што. Разм. Зрабіць меншым па вышыні, ніжэйшым, мізарнейшым. Гімнасцёрка вісіць на ім як на калу. Хвароба яго вельмі прысадзіла. С. Александровіч. // Трохі асадзіць, збіць ганарлівасць, фанабэрыю. І Ксавэр Блецька .. стаў тутэйшым кааператарам, і заўсёды быў лагодны з людзьмі, і ўсе гаварылі, што яго прысадзіла ўласнае гора. Чорны.
3. што і чаго. Увесці (прысадачныя матэрыялы) у плавільную печ у працэсе плаўкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ухо́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Разм.
1. Пазбавіць жыцця, забіць; загубіць. [Шура:] Зараз [Коля Дзееў] будзе тут. Тол нёс... Ахова за ім гналася. Ён аднаго ўходаў. Кучар. Аж пабялеў [Гаркун] ад злосці і з пенай у роце закрычаў: — Я яе [Ніну] уходаю... У турму пасаджу!.. Гроднеў.
2. Змардаваць, знясіліць, змучыць. Для кожнага, хто яго бачыў упершыню, было відавочна, як уходала.. [Міклашэвіча] тая хвароба. Быкаў.
3. Патраціць, расходаваць. Уходаць усе грошы. □ Я ўспамінаю працавіты свой народ, Які ў пясок нямала сілы ўходаў. Лойка. // З’есці. Дзеці хутка ўходалі гаршчок кашы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хале́ра, ‑ы, ж.
1. Вострая інфекцыйная кішэчная хвароба, якая суправаджаецца рвотай, паносам. // Эпідэмія гэтай хваробы. У вёску ўвалілася халера.
2. Разм. груб. Ужываецца як лаянкавае слова. [Рыгор:] Шпіёна ловім. Мы стаім на сваім месцы, а ён не ідзе, халера. Чорны. [Клаўдзя:] — Прызнаюся, таіла тады думачку ў сабе, што Павел ужо мой будзе, а ён... да цябе [Дуняхі], халеры, прысох. Ракітны.
•••
Адна халера — тое самае, усё роўна.
Да халеры — вельмі многа.
Халера яго (цябе, яе, вас, іх) ведае — тое, што і бог яго (цябе, яе, вас, іх) ведае (гл. бог).
[Лац. choléra.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
drążyć
drąży|ć
незак.
1. дзяўбці, дзяўбаць; вымаць асяродак;
2. перан. тачыць, падточваць; зморваць, знясільваць;
woda drążyć skałę — вада точыць камень;
choroba drążyć organizm — хвароба падточвае арганізм
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
асла́біць сов., в разн. знач. осла́бить; (сделать менее натянутым — ещё) отпусти́ть; (пружину, зажим — ещё) отжа́ть;
хваро́ба ~біла яго́ сэ́рца — боле́знь осла́била его́ се́рдце;
а. ува́гу — осла́бить внима́ние;
а. дысцыплі́ну — осла́бить дисципли́ну;
а. папру́гу — осла́бить (отпусти́ть) подпру́гу;
◊ а. га́йкі — отпусти́ть во́жжи
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
прыкава́ць сов., в разн. знач. прикова́ть;
п. вя́зня — прикова́ть у́зника;
страх ~ва́ў яго́ да ме́сца — страх прикова́л его́ к ме́сту;
хваро́ба ~ва́ла яго́ да ло́жка — боле́знь прикова́ла его́ к посте́ли;
п. да сябе́ агу́льную ўва́гу — прикова́ть к себе́ о́бщее внима́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Жубрава́ць ’доўга старанна працаваць’, ’выпрошваць’ (Юрч.). Польск. żubrować ’ачышчаць збожжа ад восцей, прапускаючы яго праз спецыяльны апарат żubrównik’. Першае бел. значэнне магчыма тлумачыць як развіццё запазычанага польск., другое адлюстроўвае гукавую змену жабраваць (гл. жабра́к). Але і першае магло ўзнікнуць непасрэдна на бел. глебе ў выніку семантычнага развіцця паводле мадэлі ’выпрошваць’ > ’пакутаваць’ > ’цяжка працаваць’ (параўн. слав. trǫdъ ’хвароба’ > ’праца’). У сувязі з другім значэннем параўн. яшчэ серб.-харв. жу̏борити ’рабіць лёгкі шум’, балг. дыял. жуборя ’шумець’, макед. жубори ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Па́мжа ’пахмурнае, імглістае надвор’е’ (Гарэц., Др.-Падб.), ’пошасць, напасць’ (Касп., Нік. Очерки). Рус. смал. памжа ’надвор’е (звычайна дрэннае)’, цвяр. ’санлівасць, дрымота’, пск., паўдн. ’бяда, напасць; хвароба, смерць; аб чым-н. кіслым; лаянк. чорт; аб няўдачніку’. У сувязі з апошнімі рус. значэннямі, магчыма, сюды ж адносіцца і славен. pamž, pamža ’крыкун, крыклівае дзіця’, але гэта няпэўна. Аддзеяслоўны дэрыват з суф. -а ад *памжыць < мжыць (гл.). Паколькі прымыкае да рус. моўнай тэрыторыі, магчыма, і пранікненне з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)