nucleus [ˈnju:kliəs] n. (pl. nuclei)
1. phys. ядро́ (атама)
2. biol. ядро́ (клеткі)
3. ядро́; цэнтр; ячэ́йка
4. ling. ядро́; элеме́нт, які́ ў ме́жах скла́да або́ сло́ва атры́млівае гало́ўны на́ціск
5. ling. ядро́ словазлучэ́ння, ска́за
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Жва́ка, жва́чка ’ежа (або нейкі прадмет), што шматразова перажоўваецца’ (ТСБМ). Рус. жвак, жва́ка, жва́чка, укр. жва́ка, жва́чка ’тс’, серб.-луж. žwak, в.-луж. žwačk, н.-луж. žwack ’тс’, балг. дыял. жва́ка, жва́чка ’тс’, серб.-харв. жва́ка ’тс’, жва̑к ’жавок, адзін рух сківіц пры жаванні’. Няма сумнення пра корань *žьv‑a‑ (гл. жава́ць). Далейшае ўтварэнне або ад жвакати бяссуфіксным спосабам (Лідэн у Зб. Міккале, 120, паводле Фасмера, 2, 37) або з суфіксам ‑к‑, як драка (Шанскі, 1, 5, 279), і памяншальным ‑ьк‑а (параўн. драчка), што больш верагодна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пражані́на ’ежа, прыгатаваная з тушанага мяса і сала, падкалочаная мукой, або без мукі’ (ТСБМ, Касп., Мік., Шн. 3), ’што-небудзь смажанае ў густым соусе’ (Мядзв.), пражо́нка, пряжо́нка ’смажанае сала’ (Мат. Маг.), ’каласы, смажаныя на агні’ (Мат. Гом.) ’мачанка’ (Шатал.), пражэ́ня ’просты сялянскі соус’ (Нас.). Рус. пря́женик ’выраб з цеста, смажаны ў масле’, пря́женица ’яечня на патэльні або ў латку’, укр. пря́жанка ’адтопленае малако’, пряже́ня ’яечня з малаком’, польск. prażucha ’ежа з запаранай грачанай або жытняй мукі з салам’, чэш. praženka ’запраўлены суп’. Да пра́жыць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Баль ’бал, танцы’ (БРС, Касп., Шат., Нас.). Укр. дыял. (зах.) баль ’тс’. Запазычанне з польск. bal ’тс’ (з зах.-еўрап. моў: франц. bal; Варш. сл., 1, 86; Брукнер, 12). Параўн. бал. Сюды балёва́ць ’банкетаваць і г. д.’ (Нас.), балява́ць: гэта або ўтварэнне ад баль (гл.), або непасрэднае запазычанне з польск. balować.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бальзамі́раваць. Рус. бальзами́ровать (з XVIII ст.). Лічыцца запазычаннем з ням. мовы balsamieren; аб запазычанні сведчыць суф. ‑ір‑ < ням. ‑ier(en). Гл. Шанскі, 1, Б, 28–29. Параўн. яшчэ Гютль–Ворт, For. Words, 61–62. Але ўкр. бальзамува́ти, польск. balsamować з’яўляюцца або самастойнымі ўтварэннямі (ад бальза́м) або запазычаннем з іншай крыніцы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дылета́нт ’дылетант’ (БРС). Рус. дилета́нт, укр. дилета́нт. Для рус. крыніцай запазычання з’яўляецца ням. Dilettant або франц. dilettant ’тс’ (першакрыніца — італ. dilettante ’аматар’); так Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 121. Фасмер (1, 514)выводзіў рус. слова з ням. (< італ.) або прама з італ. Для бел. непасрэднай крыніцай трэба лічыць рус. слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрых ‘гарышча’ (астрав., ДАБМ, камент., 777). З польск. strych ‘тс’, якое запазычана з с.-в.-ням. esterîch, esterich, estrich ‘плітачная падлога; брук’, ням. Estrich ‘гліняная падлога; абмазка падлогі або сцяны цвёрдай гладкай масай’. Борысь (583) мяркуе, што першасным значэннем было ‘гарышча, абмазаная глінай або нейкай іншай масай’. Гл. яшчэ Брукнер, 521.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
рэгі́стр, ‑а, м.
1. Спіс, пералік чаго‑н., кніга для запісу, уліку, рэгістрацыі чаго‑н. Рэгістр бухгалтарскага ўліку. Рэгістр паступленняў.
2. Участак гукавога дыяпазону музычнага інструмента або голасу, які займае пэўнае становішча па вышыні. Нізкі рэгістр. □ [Барсукова] здзівіла прыгожым голасам, чыстатой інтанацыі і роўным гучаннем ва ўсіх рэгістрах, а таксама глыбокім драматычным тэмпераментам. «Беларусь». // У некаторых духавых і язычковых музычных інструментах (аргане, фісгармоніі і пад.) — група труб або язычкоў з гучаннем аднолькавага тэмбру.
3. Спец. Размеркавальнік, рэгулятар у некаторых машынах і прыборах. // Рад клавішаў у клавішных літарных або лічыльна-аналітычных машынах. Ніжні рэгістр.
4. У СССР — орган тэхнічнага нагляду, які вызначае ўмовы бяспечнага плавання грузавых і пасажырскіх суднаў.
[Лац. registrum — спіс, пералік.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фра́кцыя 1, ‑і, ж.
1. Уст. Група людзей, аб’яднаных прафесійнымі, цэхавымі інтарэсамі.
2. Арганізаваная група членаў палітычнай партыі, якая праводзіць яе палітыку ў парламенце, органах мясцовага самакіравання або ў іншых арганізацыях.
3. Частка палітычнай партыі, якая не згодна з генеральнай лініяй партыі і выступае з сваёй уласнай платформай; антыпартыйная групоўка.
фра́кцыя 2, ‑і, ж.
Спец.
1. Частка сыпучага або кускавога цвёрдага рэчыва або група блізкіх па якой‑н. прымеце рэчываў, выдзеленых дробнай перагонкай з чаго‑н. (раздробленага матэрыялу, вадкасці, раствору і пад.). Фракцыя нафты.
2. Частка зярністага матэрыялу, выдзеленая пры сартаванні чаго‑н. Буйная фракцыя пяску, Дробныя фракцыі шчэбеню.
3. Састаўная частка глебы, пароды. Фракцыя грунту.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бале́й ’больш’ (Др.-Падб.). Дыялектная форма ўсх.-слав. bolʼe ’больш’ або bolʼeje. Падрабязней гл. пад бо́льшы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)