спаку́са, -ы, мн. -ы, -ку́с, ж.
1. Тое, што вельмі вабіць чалавека, спакушае, выклікае неадольнае жаданне, цягу да чаго-н.
Не паддавацца ніякім спакусам.
2. Схіленне да інтымнай блізкасці; прывабліванне.
Была яна не толькі чароўнай весялухай, але і зводніцай на спакусу.
|| прым. спаку́сны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
улажы́цца, улажу́ся, уло́жышся, уло́жыцца; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Умясціцца ў што-н.
Усе рэчы ўлажыліся ў чамадан.
2. перан. Тое, што і укласціся (у 3 знач.).
Дакладчык улажыўся ў гадзіну.
|| незак. уклада́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і укла́двацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
учу́ць, -у́ю, -у́еш, -у́е; -у́й; -у́ты; зак., што і з дадан. (разм.).
1. Успрыняць слыхам, пачуць.
У. далёкую гамонку.
2. Улавіць, зразумець тое, што гавораць.
Прабач, я не ўсё ўчуў, што ты сказаў.
3. Улавіць нюхам, чуццём.
Звер учуў небяспеку.
У. добразычлівасць у голасе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
халада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. безас. Пра наступленне халадоў, паніжэнне тэмпературы паветра.
У кастрычніку стала х.
2. Тое, што і халадзець (у 2 знач.; разм.).
3. Пакутаваць ад холаду; мерзнуць (разм.).
У вайну і халадалі і галадалі.
|| зак. пахалада́ць, -а́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ціскі́, -о́ў.
1. Прыстасаванне для заціску і трымання прадмета пры яго апрацоўцы.
2. перан. Тое, што пазбаўляе свабоды дзеяння, ставіць у цяжкае, бязвыхаднае становішча.
◊
Узяць у ціскі —
1) прыгнятаючы, поўнасцю падпарадкаваць сабе;
2) пра двухбаковы ахоп войск праціўніка.
|| прым. ціско́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Рука́ ’верхняя канечнасць чалавека або малпы’ (ТСБМ). Укр., рус. рука́, польск. ręka, палаб. rǫkǎ, чэш., славац. ruka, славен. roka, серб.-харв. ру́ка, макед. рака, балг. ръка́. Прасл. *rǫka і і.-е. адпаведнікі: літ. rankà ’рука’, лат. rùoka, ст.-прус. rancko ’рука’, а таксама літ. riñkti ’збіраць; набіраць; выбіраць’, paranka ’збор, збіранне’ (параўн. грэч. паралель ἀγοστός ’далонь, кісць рукі, рука’ і ἀγείρω ’збіраць’) сведчаць пра тое, што на і.-е. узроўні *uronkā (*wronkā́) мела першапачатковае значэнне ’тое, чым збіраюць, зграбаюць, хапаюць’ < і.-е. *u̯er‑ ’браць, хапаць’ (Фасмер, 3, 515; Чарных, 2, 127; Глухак, 534; ESJSt, 13, 781; Рэйзак, 549). Выказаныя раней меркаванні пра магчымае запазычанне з балтыйскіх моў у праславянскую (Развадоўскі, RS, 5, 35; Бернштэйн, Фонетика, 91–92) з-за адсутнасці ў апошняй зыходнага дзеяслова не прымаюцца большасцю даследчыкаў, гл. Анікін, Опыт, 18 (з літ-рай); Жураўлёў, Язык и миф, 580.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Се́на ‘скошаная і высушаная трава на корм жывёле’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк.), се́но ‘тс’; се́нены ‘кормлены сенам’ (ТС). Параўн. укр. сі́но, рус. се́но, ст.-рус. сѣно, польск. siano, в.-луж. syno, н.-луж. seno, чэш., славац. seno, серб.-харв. си̏јено, славен. senȏ, балг. се́но, сено́, макед. сено, ст.-слав. сѣно. Прасл. *sěno. Бліжэйшыя адпаведнікі ў літ. šiẽnas, лат. sìens, грэч. κοινά ‘корм’ (Траўтман, 297; Мюленбах-Эндзелін, 3, 859), што да і.-е. *k̑oi̯‑no ‘трава’; гл. Покарны, 610; Шустар-Шэўц, 1400; Сной₁, 562; Борысь, 543. Гл. таксама БЕР, 6, 610–612; ESJSt, 13, 805. Махэк₂ (541) лічыць слова “праеўрапейскім” і параўноўвае з лац. fenum ‘сено’, што, на думку Фасмера (3, 601), сумніўна; па фанетычных прычынах адвяргаецца супастаўленне Брандта (РФВ 24, 150 і наст.) з сячы (*sekno), г. зн. ‘тое, што пасечана’ і з сеяць ‘тое, што пасеяна’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
tajemnica
tajemnic|a
ж. тайна, таямніца;
~a państwowa — дзяржаўная тайна;
dochować ~y — захаваць таямніцу (тайну);
zdradzić ~ę — выдаць таямніцу (тайну);
w ~y — употай, потай, тайком;
~a poliszynela — сакрэт палішынеля (тое, што ўсім вядома)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
узя́цца, вазьмуся, возьмешся, возьмецца; пр. узяўся, узялася, ‑лося; заг. вазьміся.
Зак. да брацца.
•••
Адкуль (толькі) ногі ўзяліся; дзе (толькі) ногі ўзяліся гл. нага.
Узяцца за галаву — тое, што і брацца за галаву (гл. брацца).
Узяцца за гуж — тое, што і брацца за гуж (гл. брацца).
Узяцца за розум — тое, што і брацца за розум (гл. брацца).
Узяцца ўчубкі — а) учапіцца адзін аднаму ў валасы, пер’е. Верабейчыкі, як дзеці, дурэюць, чырыкаюць, а часамі і ўчубкі возьмуцца. Колас; б) пачаць бурна спрачацца з кім‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вязь, ‑і, ж.
1. Узор, створаны спляценнем якіх‑н. ліній. Вязь агароджы. // Спосаб спорнага, дробнага пісьма, пры якім некаторыя літары злучаюцца ў адно цэлае.
2. Тое, што і вязка (у 2 знач.).
3. Разм. Тое, чым вяжуць, звязваюць. Свёкар стаяў унізе і церабіў галіны на тонкім беразняку, прывезеным на вязь. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)