утрэ́сці, утрасу, утрасеш, утрасе; утрасём, утрасяце; пр. утрос, утрэсла; заг. утрасі; зак., што.
1. Трасучы, паменшыць аб’ём, ушчыльніць што‑н. рыхлае, сыпкае. Утрэсці муку ў мяшку.
2. перан. Разм. Уладзіць, узгадніць што‑н. — Дамовімся так: усе свае канфлікты вы ўтрасяце мірна, — гаворыць ціха Мазоль. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чака́ншчык, ‑а, м.
Рабочы, які займаецца чаканкай, майстар чаканні (у 1 знач.). Шаўцы, гарбары, краўцы, шапачнікі, ювеліры, чаканшчыкі металу тут і працуюць, і прадаюць свае вырабы, і прымаюць заказы. В. Вольскі. Джайпурскія рамеснікі славяцца як адны з самых выдатных у Індыі чаканшчыкаў па бронзе. «ЛіМ».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пазі́цыя, -і, мн. -і, -цый, ж.
1. Палажэнне, размяшчэнне (кніжн.).
Удалая п. ладдзі ў шахматнай партыі.
Галосныя ў моцнай пазіцыі.
2. Месца размяшчэння войск для баявых дзеянняў.
Артылерыйская, мінамётная п.
Здаць свае пазіцыі (таксама перан.).
3. мн. Раён ваенных дзеянняў.
Адправіцца на пазіцыі.
4. перан. Пункт погляду, думка ў якім-н. пытанні (кніжн.).
Заняць пазіцыю чакання.
З пазіцыі філасофскага матэрыялізму.
Палітыка з пазіцыі сілы.
5. Пастава цела, поза.
Пазіцыі класічнага танца.
Стартавая п. спрынтара.
|| прым. пазіцы́йны, -ая, -ае (да 1—3 знач.).
Пазіцыйная вайна (якая вядзецца на доўгачасовых баявых пазіцыях).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
адгукну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся; зак.
1. Адказаць на покліч; адазвацца; падаць голас.
Дзе ты, адгукніся!
2. перан. Адазвацца нейкім чынам на якую-н. падзею, з’яву, выказаць свае адносіны да яе.
А. рашучым выступленнем у друку.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Выклікаць якое-н. пачуццё, адчуванне ў каго-н.
Хай жа песня ў сэрцах адгукнецца.
4. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Адбіцца на кім-, чым-н., зрабіць уплыў.
Памылка гэта адгукнецца ў вашым жыцці.
|| незак. адгука́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і адгу́квацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
магчы́, магу́, мо́жаш, мо́жа; мог, магла́, -ло́; незак., з інф.
1. Быць у стане, мець магчымасць (рабіць што-н.).
М. працаваць.
2. Мець права, абавязак.
Не можам атэставаць.
3. Абазначае верагоднасць, магчымасць якога-н. дзеяння.
Можа паказацца.
◊
Не магчы (не ўмець) звязаць двух слоў (разм., неадабр.) — пра няўменне прыгожа, звязна гаварыць, выказваць свае думкі.
Не можа быць! — вокліч, які выказвае недавер, сумненне, здзіўленне і пад.
Не можа быць (і) гаворкі — нельга нават і гаварыць аб выкананні, здзяйсненні чаго-н.
|| зак. змагчы́, змагу́, змо́жаш, змо́жа; змог, змагла́, -ло́; змажы́.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
разлічы́ць, -лічу́, -лі́чыш, -лі́чыць; -лі́чаны; зак., каго-што і з дадан.
1. Правёўшы падлік, вызначыць размер, колькасць чаго-н.
Р. кошт будаўніцтва дома.
Р. канструкцыю.
2. і без дап. Прадугледзець, вызначыць, рашыць.
Р. свае магчымасці.
3. Зрабіўшы поўную выплату заробленых грошай, звольніць.
Р. з завода.
4. Правесці разлік у страі.
5. на што, для чаго (звычайна ў форме дзеепр. зал. прош.). Зрабіць што-н. для таго, каб выклікаць пэўную рэакцыю, вынікі.
Новы падыход у рабоце быў разлічаны на добрыя вынікі.
|| незак. разлі́чваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. разлі́к, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Пітава́цца ’харчавацца’ (Ян.), стараж.-рус., ст.-рус. питовати ’карміць’ (XIII–XIV стст. < XI ст.), питоватися ’ўжываць ежу’ (XI ст.), ’мець асалоду’ < питати < прасл. *pitati ’карміць’, параўн. рус. питать ’тс’, укр. пити́мий ’родны, блізкі’, пи́томець ’выхаванец’, славен. pítati ’карміць’, серб.-харв. пи̏тати, макед. питом ’прыручаны, свойскі’, ’лагодны, ціхі, рахманы’, питомец ’выхаванец’, ст.-чэш. pitomý ’ціхі, лагодны’, чэш. ’дурны’ (у выніку мены значэння паводле назірання за жывёламі, якіх гадуюць у няволі: яны страчваюць свае прыродныя рысы і становяцца нібы “атупелымі” — Махэк₂, 452), ст.-слав. питѣти, пазней питати ’насычаць, карміць’, якое параўноўваюць з літ. piẽtūs ’абед’, pietáuti ’абедаць, перакусваць’, ст.-інд. pitú‑(m) ’ежа’, авест. pitu‑ ’тс’, piϑwā ’тс’, ’частка ежы’, і.-е. *poi̯‑, *pi‑ (гл. пе́ставаць; пір, піць). (Покарны, 833; Фасмер, 3, 268; Бязлай, 3, 44).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ініцыяты́ва ж., в разн. знач. инициати́ва;
па ўла́снай ~ве — по со́бственной инициати́ве;
праці́ўнік захапі́ў ~ву ў свае́ ру́кі — проти́вник захвати́л инициати́ву в свои́ ру́ки;
чалаве́к без ~вы — челове́к без инициати́вы;
○ заканада́ўчая і. — законода́тельная инициати́ва
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
запрато́рыць сов., разг.
1. запря́тать, упря́тать;
~рыў свае́ рэ́чы так, што ця́жка знайсці́ — запря́тал (упря́тал) свои́ ве́щи так, что тру́дно найти́;
2. перен. упря́тать, запря́тать, заката́ть;
з. у турму́ — упря́тать (запря́тать, заката́ть) в тюрьму́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
размалява́ць сов.
1. (разноцветными красками) раскра́сить; (карандашом) разрисова́ть;
2. (стены, потолок) расписа́ть;
3. разг., пренебр. размалева́ть;
р. твар — размалева́ть лицо́;
4. перен. (приукрасить) расписа́ть;
ён так ~ва́ў свае́ по́спехі! — он так расписа́л свои́ успе́хи!
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)