шэ́рхнуць, ‑не; незак.
1. Станавіцца цвёрдым, падсыхаць (пра глебу і пад.). Коса, з-пад ветру, пасыпаліся снежныя крупы, і зямля пад нагамі стала .. шэрхнуць. Ракітны. Над Лужаснам успыхвалі ракеты. Іх дрыготкае святло клалася на дарогу. На ёй шэрхлі лужыны. Новікаў.
2. Нямець, дзеравянець (пра цела і яго часткі). Фінця Паўлаўна раптам адчула, як усё яе цела шэрхне. Няўжо надышоў канец? Грамовіч. Не трэба, Ніна — у .. [Барыса] пачаў шэрхнуць язык. — Дзякую за падтрымку. Шлег. Пасля званка [вучні] чакалі Чаславу Карлаўну.., прыслухоўваючыся, як у вадасцёкавай трубе холадна, аж шэрхне скура, шуміць дажджавая вада. Адамчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
элі́та, ‑ы, ДМ эліце, ж.
1. Спец. Лепшае, адборнае насенне, расліны або жывёлы, атрыманыя ў выніку селекцыі і прызначаныя для далейшага развядзення. Эліта пшаніцы. Эліта бульбы. □ [Юстын:] — А потым штогод мы ўсё большае і большае поле палескай элітай засявалі і ўвесь ураджай на насенне захоўвалі. Краўчанка. // Сам адбор такіх раслін або жывёл. Метад эліты.
2. Лепшыя прадстаўнікі грамадства або якой‑н. яго часткі. Эліта рабочага класа. Тэатральная эліта. // У эксплуататарскім грамадстве — асобы, якія належаць да так званага вышэйшага класа; група асоб, якая ажыццяўляе кіруючыя функцыі ў грамадстве. Правячая эліта.
[Фр. élite — лепшы, адборны.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
этымало́гія, ‑і, ж.
1. Раздзел мовазнаўства, які вывучае роднасныя сувязі і паходжанне слоў. Антрапанімія.. закансервавала пэўную частку лексем, якіх не захавала мова, і дае надзвычай каштоўны матэрыял для гістарычнай лексікалогіі і этымалогіі. Бірыла.
2. Паходжанне якога‑н. слова і яго роднасныя адносіны да іншых слоў той жа ці іншай мовы.
3. Уст. Раздзел школьнай граматыкі, які ўключае фанетыку і марфалогію. Чарга падыходзіць да вучняў Філюка.. — Вашы напісалі добра. Але па сінтаксісу вашы вучні значна крапчэйшыя, чым па этымалогіі, — зазначае інспектар. Колас.
•••
Народная этымалогія — пераробка запазычанага слова па ўзору блізкага па гучанню слова роднай мовы.
[Грэч. etymología ад étymon — сапраўднае значэнне слова, ісціна і lógos — вучэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
як-нія́к, прысл.
1. У нейкай меры, пэўным чынам. Гэту прапанову Турсевіч зразумеў, як захады з боку сябра вярнуць згоду і ранейшую дружбу паміж імі, што як-ніяк былі парушаны нядаўнімі спрэчкамі. Колас. Слон пакуль што як-ніяк трымаўся на нагах. Маўр.
2. у знач. пабочн. Усё ж такі. Вось і ўсё. Канчаецца дарога, Я Еўропу шчыра ўсю абняў. Разглядаў і строга і не строга, Як-ніяк, а з ёю мы радня. Панчанка. Як-ніяк, тыя людзі, з якімі можа давядзецца жыць і працаваць, глядзяць на яго [Сцяпана] няласкава. Гроднеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дыяле́ктыка
[гр. dialektike (techne) = майстэрства весці размову, спрэчку]
1) навука пра найбольш агульныя законы руху і развіцця прыроды, чалавечага грамадства і мыслення, навуковы метад пазнання з’яў прыроды і грамадства ў іх вечным руху і зменах шляхам ускрыцця ўнутраных супярэчнасцей і барацьбы процілегласцей, якія прыводзяць да скачкападобнага пераходу з адной якасці ў другую;
2) працэс развіцця чаго-н. ва ўсёй разнастайнасці яго формаў;
3) уст. уменне спрачацца, прымяняць лагічныя довады ў спрэчках.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
інвалю́цыя
(лац. involutio = згортванне)
1) рэдукцыя або страта ў эвалюцыі асобных органаў (напр. рэдукцыя адростка сляпой кішкі ў драпежных жывёл);
2) адваротнае развіццё органаў, тканак, клетак (напр. і. маткі ў пасляродавы перыяд);
3) атрафія органаў пры паталогіі і старэнні;
4) дэгенератыўныя змены ў прасцейшых і бактэрый, выкліканыя неспрыяльнымі ўмовамі жыцця;
5) мат. такое адлюстраванне некаторай сукупнасці ў сабе, што пры паўторным яго прымяненні кожны элемент вяртаецца на сваё месца.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
канверге́нцыя
(с.-лац. convergentio)
1) біял. супадзенне якіх-н. уласцівасцей у няроднасных арганізмаў у выніку іх прыстасавання да аднолькавых умоў існавання (параўн. дывергенцыя 1);
2) анат. сыходжанне зрокавых восей вачэй на блізкім прадмеце пры яго разгляданні (параўн. дывергенцыя 2);
3) лінгв. прыпадабненне элементаў адной або некалькіх моў (параўн. дывергенцыя 3);
4) узнікненне ў розных месцах незалежна адна ад другой падобных або аднолькавых культурных з’яў пад уздзеяннем агульных законаў грамадскага развіцця.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
экспазі́цыя
(лац. expositio = выкладанне, паказ)
1) размяшчэнне выставачнага матэрыялу, экспанатаў для агляду (музейная э.);
2) уступная частка літаратурнага твора, у якой апісваюцца абставіны, што папярэднічаюць пачатку дзеі, развіццю сюжэта;
3) першы раздзел музычнага твора (санаты, фугі), дзе выкладаецца яго асноўная тэма;
4) колькасць асвятлення, якую атрымлівае святлоадчувальны матэрыял у час фатаграфавання або кіназдымкі;
5) час, на працягу якога аб’ектыў фотаапарата застаецца адкрытым у час фатаграфавання (напр. кароткая э.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
swell
[swel]
1.
v.i. swelled, swelled or swollen, swelling
1) пу́хнуць, распуха́ць, апуха́ць
His cheek is swollen — У яго́ напу́хла шчака́
2) падыхо́дзіць, падыма́цца, рабі́цца бо́льшым
The river is swollen by rain — Вада́ ў рэ́чцы падняла́ся пасьля́ дажджу́
3) нараста́ць, мацне́ць, узраста́ць (пра гук, го́ман)
4) Figur. напаўня́цца
to swell with pride — напо́ўніцца го́нарам
5) Figur. надзіма́цца, фанабэ́рыцца
2.
n.
1) апу́хласьць f.; распу́хлае ме́сца
2) нараста́ньне, падыма́ньне, мацне́ньне n.
3) узбурэ́ньне n. (мо́ра)
3.
adj., informal
шыко́ўны; Sl. фа́йны
He is a swell guy — Ён фа́йны хлапе́ц
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
understand
[,ʌndərˈstænd]
1.
v., -stood, -standing
1) разуме́ць; разьбіра́ць (-ца)
People listen to him, but often do not understand — Лю́дзі слу́хаюць яго́, але ча́ста не разуме́юць
2) ве́даць
A good teacher should understand children — До́бры наста́ўнік паві́нен ве́даць дзяце́й
3) быць паінфармава́ным, ве́даць
I understand that he is leaving town — На ко́лькі мне ве́дама, ён выяжджа́е з го́раду
4) падазрава́ць, ду́маць
I understood so — Я гэ́так і ду́маў
2.
v.i.
зна́цца, разьбіра́цца
to understand horses — зна́цца на ко́нях, разьбіра́цца ў ко́нях
•
- it is understood
- understand each other
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)