Нава́ла ’стыхія, напасць’ (БРС, Байк. і Некр.), ’напасць, нападзенне’ (Касп.), ’бяда, гора’ (Сцяшк.), ’прымус, непрыемная прэтэнзія, патрабаванне; нападзенне; бура’ (Др.-Падб., Гарэц.), ’націск’ (Яруш.), польск. nawała ’націск, вялізны наплыў; стыхія’, ’навальніца’, ’прымус’. Да *valъ, valiti, параўн. валі́ць ва́лам ’ісці вялікай масай, натоўпам’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нады́баць ’натрапіць, сустрэць’ (Сцяшк. Сл.; Сцяц., в.-дзв., Шатал.), надыбаць ’наткнуцца, набрысці’ (слонім., Нар. лекс.; Сл. ПЗБ), параўн. надыбаць рой ’знайсці ў лесе дупло з роем’ (ашм., З нар. сл.). Да ды́баць ’ісці, чыкільгаць’ (гл.), параўн. надыйсці́ ’натрапіць’: надышоў на грыбы (Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пе́рса ’перхаць’ (петрык., Шатал.). З пёрка (гл. псірхі© аформлепае пад уплывам перса ’пілаванне’ (ПСл), гл. пярса. Гл. таксама перець/. Параўн. рус. перша ’перхаць’, а таксама лаг. parsiu̯s ’шматкі, камякі попелу, снегу’, perstai ’ісці дробнымі сняжынкамі’ < і.-е. parsa ’пыл’ (Траўтман, 207).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пліса́к, плысак ’плытагон, плытнік’ (Маслен.; іван., кобр. Нар. лекс.; ТС). З польск. flisak ’тс’ (< flis ’сплаў тавараў па рацэ’: iść na flis ’ісці на ваду’ < ням. fliess‑wasser ’тс’, Банькоўскі, 1, 376); паводле Слаўскага (1, 232), польскае flis з ням. Flösse ’сплаў леса’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тры́чы ‘тройчы, тры разы’ (Бес.; арш., Мат.). Параўн. укр. три́чі, три́чи ‘тс’. Паводле Карскага (2–3, 72), да тры‑ з суф. ‑чы, як у двойчы, тройчы (гл.); апошні ідэнтыфікуецца з іменнай формай *jьtjь ‘ход’ ад дзеяслова *jьti (гл. ісці). Гл. ЕСУМ, 5, 642.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зыбу́н, ‑а, м.
Зыбкае балота, якое ўтвараецца пры зарастанні азёр, рэк і пад. — Вазьмі Бандэрку. Ён цяжкі. Ён і праверыць, можна ісці па зыбунах з грузам ці не. Шашкоў. Імхі наступалі, плылі зыбуны, За горла няшчадна сціскалі рачулку. Зуёнак. // толькі мн. (зыбуны́, ‑оў). Рухомыя зыбучыя пяскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́лка 1, ‑і, ДМ ‑лцы, ж.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. калоць 2. Колка дроў. Колка цукру.
ко́лка 2,
1. Прысл. да колкі 1.
2. безас. у знач. вык. Пра адчуванне ўколу, рэзі. Колка ісці босымі нагамі па ржэўніку. □ Сорам не елка — вачам не колка. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пярэ́палах, ‑у, м.
1. Тое, што і перапалох. Рабцэвічу зрабілася няёмка за пярэпалах, што нарабіў ён сваім прыходам. Мехаў.
2. звычайна мн. (пярэ́палахі, ‑аў). Хвароба, якая, згодна з забабоннымі ўяўленнямі, узнікае ад спалоху. — Ды ўжо ж, прыйдзецца да бабкі ісці, пярэпалах выганяць, — жартам адказала Алаіза. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спла́каны, ‑ая, ‑ае.
1. Распухлы, пачырванелы ад плачу; са слядамі слёз. Сплаканы твар. □ Мукі ў цёткі няма, і яна, выцершы сплаканыя вочы, збіраецца ісці пазычаць у суседзяў. Якімовіч.
2. Які праліў шмат слёз, змучаны плачам. Сплаканы і знясілены, раскінуўшы ручкі, хлопчык спаў на зялёнай мураве. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
насу́страч і насустрэ́чу, прысл. і прыназ.
1. прысл. У кірунку, процілеглым каму‑, чаму‑н., што рухаецца, набліжаецца. Браты, насустрач ідучы, Ужо хутка рукі пададуць. Броўка. Імклівая, захапляючая ляцела насустрач дарога. Лынькоў. Сінеў далёкі бор, Насустрач падымалася зара. Танк. Калі толькі Пятрусь пераступіў парог хаты, як.. [Зося] кацёлкаю саскочыла з лавы, прыбегла к мыцельніку насустрэчу яму. Гартны.
2. прыназ. з Д. Спалучэнне з прыназоўнікам «насустрач» выражае прасторавыя адносіны: ужываецца для ўказання на прадмет ці асобу, да якіх спераду ці наперарэз ім хто‑, што‑н. рухаецца. Алёша развітаўся з хлопцамі і, ускінуўшы клунак на плячо, шпарка пайшоў насустрач Раі. Шамякін. Партызаны першай групы кінуліся насустрач танкам. Чорны.
•••
Ісці насустрач гл. ісці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)