чаявыя, ‑ых; адз. няма.

Разм. Грошы, якія даюць за дробныя паслугі, абслугоўванне (афіцыянту, швейцару і інш.). На станцыях я бегаў за кіпятком, за што меў «чаявыя». Хведаровіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

экскрэменты, ‑аў; адз. няма.

Спец. Ператраўленая ежа (кал, мача). Нярэдка адзін з адноркаў іграе ролю «прыбіральні». У ім барсук складвае свае экскрэменты і засыпае іх пяском. «Беларусь».

[Лац. excrementum — выдзяленне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

рэцэ́пт

(лац. receptum = прыняты, узяты)

1) прадпісанне ўрача аб саставе лякарства, яго прыгатаванні і спосабе прымянення;

2) спосаб прыгатавання чаго-н. (напр. р. марынавання);

3) перан. настаўленне, парада, як дзейнічаць (напр. няма гатовых рэцэптаў на ўсе выпадкі жыцця).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Гапцава́ць ’многа есці’ (Шат.). Няма ў рус. і ўкр. мовах у гэтым значэнні. Фармальна падыходзіць для параўнання ўкр. гопцюва́ти ’танцаваць гопаючы; скакаць (аб конях)’, але семантыка вельмі адрозніваецца. Таму можна меркаваць, што бел. лексема гэта нейкае жаргоннае слова, магчыма, запазычана з укр. мовы і ўжываецца ў метафарычным значэнні. Паколькі пакуль няма дадатковых даных аб гісторыі слова гапцава́ць у бел. мове, то больш пэўнага аб ім сказаць нічога нельга.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

капейка назоўнік | жаночы род

Дробная манета, адна сотая рубля.

  • Рассыпаць капейкі.
  • Без капейкі (без якіх-н. сродкаў існавання).
  • Да (апошняй) капейкі (без астатку патраціць, заплаціць, атрымаць і пад.).
  • К. ў капейку (пры падліку грошай: абсалютна дакладна, колькі патрабуецца).
  • Жывая к. (пра ўсё, што дае даход).
  • Ні капейкі (за душой) (зусім няма грошай).

|| памяншальная форма: капеечка.

  • Абысціся ў капеечку (дорага каштаваць).

|| прыметнік: капеечны.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

адолець дзеяслоў | закончанае трыванне

  1. Перамагчы ў барацьбе, асіліць.

    • А. ворага.

  2. пераноснае значэнне: Пераадолець якія-н. цяжкасці, перашкоды, справіцца з чым-н., перасіліць у сабе якія-н. пачуцці, жаданні і пад.

    • А. курс фізікі.
    • А. цяжкі экзамен.

  3. пераноснае значэнне: Пра які-н. стан: цалкам ахапіць.

    • Клопаты адолелі яго.

  4. Дакучаючы, замучыць, пазбавіць спакою (размоўнае).

    • Машкара адолела, няма жыцця.

|| незакончанае трыванне: адольваць.

|| назоўнік: адольванне.

|| назоўнік: адоленне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

дзець дзеяслоў | размоўнае | закончанае трыванне

  1. Палажыць куды-н. так, што цяжка знайсці.

    • Куды ты дзеў ключ?
    • Дзе ж я дзену гэтую кнігу?

  2. Знайсці для каго-н. месца, прытулак.

    • Кацянят трэба некуды д.

Фразеалагізмы:

Не ведаць, куды вочы дзець (размоўнае) — пра адчуванне сораму. Дзець некуды (няма куды) (размоўнае) — надта многа. Не ведаць, куды рукі дзець (размоўнае) — пра адчуванне разгубленасці.

|| незакончанае трыванне: дзяваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

дурны прыметнік

  1. З абмежаванымі разумовымі здольнасцямі; бесталковы.

    • За дурной галавой нагам неспакой (з народнай творчасці).

  2. Які не выяўляе розуму, пазбаўлены разумнай разважлівасці.

    • Задаць дурное пытанне.
    • Д. артыкул.
    • Дурныя паводзіны.

  3. Тое, што і дурань.

    • Дурному закон не пісан (з народнай творчасці).
    • Дурны як бот; дурны як пень (размоўнае грубае) — пра разумова адсталага чалавека.
    • Няма дурных! — выказванне нязгоды з кім-н., адмаўленне выконваць што-н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

Бала́чка ’размовы, пустаслоўе’. Укр. бала́чка, балачки́ (мн.) ’тс’. У рус. мове ў гэтым значэнні няма. Бел.-укр. утварэнне (суфіксам ‑ка) ад дзеяслова бала́каць ’размаўляць’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ Не́ча ’няма чаго’ (Бяльк.), нечё ’тс’ (Нас.), рус. пена ’тс’. З нечага ’тс’ з выпадзеннем г: нечаа > неча, параўн. ча < чаго (Карскі 2-3, 84).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)