Таўка́ч 1 ’качалка з патоўшчаным круглым канцом, мяла’ (ТСБМ, Нас., Шымк. Собр., Ласт., Касп., Бяльк., Сержп. Прымхі, Варл., Растарг., Сл. ПЗБ, Федар. 4), ’пра някемлівага, дурнога чалавека’ (ТСБМ, Шат.), ’пра непаваротлівага, няспрытнага чалавека’ (Скарбы), ’той, хто замінае, таўчэцца пад рукамі; маруда’ (Сцяц. Сл.), ’целяпень, нязграбны чалавек’ (Гіл., Мат. Гом.), тоўка́ч, товка́ч ’мяла (у ступе), качалка’ (ТС, Арх. Вяр., Вруб., Сл. ПЗБ), таўка́чка ’тс’ (Ян.), ст.-бел. толка́ч ’тс’: толкачи до них железныи два (1518 г., КГС). Укр. товка́ч ’тс’, рус. дыял. толка́ч ’тс’, польск. дыял. tłukacz ’мяла для размінання бульбы для свіней’, ст.-слав. тлъкачь ’мяла’. Назоўнік, вытворны ад таўчы, што да прасл. *telkti, гл. таўкці, таўчы. Меркаванне пра незалежны характар утварэння таўка́ч ’дурань’ гл. Пацюпа ў Станкевіч, Язык, 1166: утварэнне з суф. ‑ач, што абазначае суб’ект дзеяння са значэннем непавагі, грэблівасці, відаць, суадноснае з таўчыся ’сноўдацца без справы’.

Таўка́ч 2 ’пачатак кукурузы’ (Сл. ПЗБ), ’катах рагозу’ (Сл. ПЗБ; дзятл., Жыв. сл.; ЛА, 1), товка́ч ’галоўка чароту’ (драг., Нар. ск.), таўка́чык, таўка́чыкі ’палявы хвошч, Equisetum arvense L.’ (Касп., Бяльк., Яўс., Бяльк., ЛА, 1), ’насеннікі бярозы’ (свісл., Шатал.), таўка́чыкі ’катахі рагозу’ (зэльв., слонім., ЛА, 1), ’мох у выглядзе збаночкаў’ (Меер Крыч.), таўка́чнік ’хвошч’ (Кіс.). Вобразны перанос з таўкач 1.

Таўка́ч 3 ’плавальны пузыр’ (віл., Сл. ПЗБ), ’пухір у рыбы’ (віл., лаг., ЛА, 1), туўка́ч ’тс’ (шарк., мёрск., ЛА, 1), талка́ч ’тс’ (полац., ЛА, 1). Відаць, з-за знешняга падабенства да таўкач 1, гл.

Таўка́ч 4 ’круг, кальцо (каўбасы)’ (лід., Сл. ПЗБ). Аналагічна да папярэдняга слова, гл.

Таўка́ч 5 (тыўка́ч) ’драўляны гузік прадаўгаватай формы’ (Шатал.), таўкачо́к ’бірка (зашпілька)’ (Сл. ПЗБ; рас., в.-дзв., полац., шуміл., ЛА, 4). Да таўкач 1, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

чем​II союз

1. (нежели) чым, як, ніж; (после сравн. ст. передаётся ещё конструкциями с предлогом) за (каго, што);

лу́чше по́здно, чем никогда́ посл. лепш по́зна, як (чым) ніко́лі;

она́ сде́лала бо́льше, чем он яна́ зрабі́ла больш за яго́ (чым ён);

2. (вместо того, чтобы) заме́ст таго́, каб (преимущественно в конструкциях с част. «бы»); што (як) меў (ме́ла, ме́лі); як, чым (преимущественно в конструкциях без част. «бы»);

чем бы помо́чь, он ещё меша́ет заме́ст таго́, каб дапамагчы́, ён яшчэ́ перашкаджа́е;

чем торопи́ться, вы́йдем ра́ньше што (як) ме́лі спяша́цца, вы́йдзем лепш ране́й;

3. (насколько, в какой степени) чым;

чем бо́льше, тем лу́чше чым больш, тым лепш.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

нага́, -і́, ДМ назе́, мн. но́гі і (з ліч. 2, 3, 4) нагі́, ног, Д нага́м, ж.

1. Адна з дзвюх ніжніх канечнасцей чалавека, а таксама адна з канечнасцей птушак і жывёл.

Доўгія ногі.

Пераступіць з нагі на нагу.

Левая нага.

2. Апора, ніжняя частка мэблі, пабудовы, механізма.

Стол на чатырох нагах.

◊

Адной нагой у магіле — быць блізкім да смерці.

Бегчы з усіх ног — вельмі хутка, што ёсць моцы.

Блытацца пад нагамі — замінаць, перашкаджаць каму-н.

Быць на роўнай назе з кім — быць у добрых сяброўскіх адносінах.

Збіцца з ног — стаміцца, змучыцца ад клопатаў, беганіны.

Ледзь вынесці ногі — пазбегнуць небяспекі, выратавацца.

Ледзь ногі носяць — аб вялікай стомленасці, старасці.

Ляжаць без задніх ног — не мець сілы паварушыцца (ад стомы і пад.).

Нага ў нагу — нароўні з кім-н., у адпаведнасці з кім-, чым-н.

На шырокую нагу (разм.) — вельмі багата, раскошна.

Ні нагой куды, да каго — не бываць дзе-н.

Ног не чуць пад сабой —

а) вельмі хутка;

б) вельмі стаміцца.

Падняцца на ногі — стаць дарослым, самастойным.

Падняць на ногі — усхваляваць, прымусіць трыво́жыцца.

Паставіць з ног на галаву — няправільна растлумачыць што-н.

Паставіць на ногі — вылечыць, выгадаваць да самастойнага жыцця.

Траціць грунт (глебу, зямлю) пад нагамі — пазбаўляцца таго, на чым грунтуецца грамадскае становішча, светапогляд і пад.

Устаць з левай (не з той) нагі — быць у дрэнным настроі.

|| памянш.-ласк. но́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж.

|| прым. нажны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

вы́йсці, вы́йду, вы́йдзеш, вы́йдзе; вы́йшаў, -шла; вы́йдзі; зак.

1. Пайсці адкуль-н., пакінуць межы чаго-н.

В. з хаты.

В. з акружэння.

В. са складу камісіі.

2. З’явіцца, апынуцца дзе-н. (пайшоўшы адкуль-н.).

В. на дарогу.

Сонца выйшла з-за хмар.

В. з адстаючых (перан.).

3. перан., з чаго, з-пад чаго. Перастаць быць у якім-н. стане, становішчы.

В. з цярпення.

В. з сябе (раззлавацца). В. з ужытку.

В. з-пад улады.

4. Быць выдадзеным, надрукаваным, выпушчаным, падрыхтаваным.

Кніга выйшла з друку.

Фільм выйшаў на экраны.

5. безас. Прыйсціся, дастацца, выпасці.

На кожнага выйшла па мільёну рублёў.

6. Зрасходавацца, кончыцца.

Выйшлі ўсе запасы.

Выйшаў тэрмін.

7. (са словам «замуж» або без яго; разм.), за каго. Стаць чыёй-н. жонкай.

В. замуж за інжынера.

В. за ўрача.

8. Атрымацца, утварыцца ў выніку якой-н. апрацоўкі, падрыхтоўкі, якіх-н. дзеянняў.

Выйшла добрая рэч.

З такога куска выйдзе дзве кашулі.

З яго выйшаў добры майстар.

9. Здарыцца, адбыцца ў выніку чаго-н.

Выйшла непрыемнасць.

Выйшла, што я праў.

10. кім-чым. Зрабіцца, стаць кім-н.

В. пераможцам.

11. з каго-чаго. Пра паходжанне каго-н.

В. з асяроддзя людзей працы.

|| незак. выхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць (да 1—10 знач.).

|| наз. вы́хад, -у, М -дзе, м. (да 1, 2, 4 і 7 знач.).

На в. (каманда выходзіць).

|| прым. выхадны́, -а́я, -о́е (да 4 знач. і ў некаторых спалучэннях да 1 знач.).

Выхадныя даныя (у друкаваным выданні: звесткі пра месца, год выпуску, выдавецтва). Выхадная адтуліна.

В. комін.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

сысці́, сыду́, сы́дзеш, сы́дзе; сышо́ў, -шла́, -ло́; сыдзі́; зак.

1. з чаго. Ідучы, пакінуць сваё месца, спусціцца.

С. з ганка. С. з лесвіцы.

2. з чаго. Адысці з месца, пакінуць месца, пераходзячы на іншае.

С. з дарогі на тратуар.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), з чаго. Выйсці з вытворчасці, быць вырабленым.

З канвеера сышоў тысячны трактар.

4. Пайсці куды-н.; пакінуць месца жыхарства, работы.

С. ў краму.

С. з дому.

С. на заработкі.

5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), з каго-чаго. Знікнуць з паверхні чаго-н.

З твару сышлі болькі.

Снег сышоў з узгоркаў.

6. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Перастаць ставіцца ў тэатры, дэманстравацца ў кіно.

Спектакль сышоў са сцэны тэатра.

7. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Закончыцца, скончыцца, прайсці.

Сышлі тыя цяжкія часы.

Тэрмін прыёму заявак сышоў.

8. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра справу, здарэнне і пад.: закончыцца, завяршыцца добра, шчасліва (разм.).

У сямейным жыцці ўсё сышло добра.

9. за каго-што. Быць прынятым, прызнаным за каго-, што-н.

С. за сястру.

10. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра газ, пару, ваду і пад.: выйсці, выліцца, выцечы.

Мутная вада сышла з крана.

Дым сышоў з пакоя.

◊

Сысці з рук — прайсці беспакарана, без непрыемнасцей.

Сысці ў магілу (высок.) — памерці.

|| незак. схо́дзіць і сыхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

|| наз. сход, -у, М -дзе, м. (да 1—3 і 5 знач.) і сыхо́джанне, -я, н. (да 1—4, 10 і 11 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

blank

[blæŋk]

1.

n.

1) пусто́е месца

2) блянк -у m.

application blank — блянк для зая́вы

3) пу́стка f. (духоўная)

My mind is a complete blank — Я нічо́га ня памята́ю

4) пусты́ лятарэ́йны біле́т

5) праця́жнік (замі́ж прапу́шчанага сло́ва)

2.

adj.

1) пусты́; чы́сты, нясьпі́саны

sheets of blank paper — лісты́ чы́стае папе́ры

2) незапо́ўнены

a blank form — незапо́ўнены блянк

3) пусты́

a blank stare — пусты́, утаро́плены по́зірк

a blank outlook for the future — без надзе́і на бу́дучыню

4) бязду́мны, тупы́

There was a blank look on his face — У яго́ быў тупы́ вы́раз тва́ру

5) по́ўны, абсалю́тны

blank silence — по́ўная цішыня́

blank stupidity — абсалю́тная дурно́та

6) халасты́, сьляпы́

a blank cartridge — халасты́ патро́н

7) суцэ́льны, глухі́

a blank wall — глуха́я сьцяна́

3.

v.t.

абыгра́ць “усуху́ю”

•

- draw a blank

- in blank

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

para

I par|a

ж.

1. пара;

młoda ~a — маладажоны, маладая пара; маладыя;

2. пара;

~a spodni — пара штаноў;

do ~y — да пары;

co idzie w ~ze z czym — што суправаджацца чым;

nie do ~y — няпарна, без пары;

trzy po trzy para piętnaście — глупства

II ж.

1. пара;

~a nasycona — насычаная пара;

gotować na ~ze — гатаваць на пары;

~a przegrzana — перагрэтая пара;

całą ~ą — поўным ходам;

2. разм. дыханне;

nie puścić ~y z ust — рота не раскрыць; не вымавіць ні слова

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

гавары́ць

1. spréchen* vt, vi; réden vt, vi (з кім-н mit D; пра каго-н, пра што-н über A, von D);

гавары́ць па няме́цку Deutsch spréchen*;

гавары́ць намёкамі durch die Blúme spréchen*;

гавары́ць без намёкаў frei von der Léber weg spréchen*;

2. (сказаць) ságen vt;

гавары́ць пра́ўду die Wáhrheit ságen;

гаво́раць, што… разм man sagt, dass…;

3. (сведчыць аб чым-н, даказваць што-н) zéugen vi; beságen vt;

аб чым гаво́раць фа́кты? was beságen die Tátsachen?;

яго́ ўчы́нак гаво́рыць аб му́жнасці séine Tat zeugt von Mut;

◊ гавары́ць зага́дкамі in Rätseln spréchen*;

пра гэ́та гаво́раць усе́ das ist in áller Múnde;

гэ́та гаво́рыць само́ за сябе́ das spricht für sich (selbst);

мно́га [ма́ла] чаго́ гаво́раць es wird so mánches gerédet [geságt];

не гаво́рачы ні сло́ва óhne ein Wort (zu ságen) [zu verlíeren]

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

скарачэ́нне н

1. Verkürzung f -, -en, Kürzung f -, -en;

надрукава́ць што-н са скарачэ́ннямі etw. mit Kürzungen [gekürzt] ábdrucken;

без скарачэ́нняў úngekürzt;

скарачэ́нне працо́ўнага ча́су эк Árbeitszeitverkürzung f;

2. (змяншэнне) Verríngerung f -, -en; Vermínderung f -, -en; Reduzíerung f -, -en; Herábsetzung f -, -en (зніжэнне);

скарачэ́нне вытво́рчасці эк die Éinschränkung [Drósselung] der Produktión, Betríebseinschränkung f; Produktiónsrückgang m -(e)s, -gänge;

скарачэ́нне спажыва́ння эк die Schrúmpfung [Beschnéidung] des Konsúms, Konsúmeinschränkung f;

скарачэ́нне по́пыту камерц Náchfragerückgang m -(e)s, Náchfrageschrumpfung f -, -en;

скарачэ́нне ўзбрае́нняў паліт Rüstungsbeschränkung f -;

скарачэ́нне ўзбро́еных сіл паліт Trúppenreduzierung f -;

скарачэ́нне шта́таў Personálab-bau m -(e)s, die Reduzíerung des Personálbestandes;

3. разм (па службе) Entlássung f -, -en; Kündigung f -, -en;

4. матэм Kürzung f -, -en, Reduzíerung f;

5. фізіял Verkürzung f -, Zusámmenziehung f -, -en;

6. (абрэвіятура) Ábkürzung f, Abbreviatúr [-vĭɑ-] f -, -en

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

след м

1. (адбітак) Spur f -, -en; Fúßspur f, Fúß(s)tapfe f -, -n, Fúß(s)tápfen m -s, - (нагі);

след ад ко́лаў Rádspur f;

ісці́ па чыіх-н сляда́х in j-s Fúß(s)tapfen tréten*;

2. паляўн Fährte f -, -n;

ісці́ па следзе die Fährte verfólgen, der Fährte fólgen;

згубі́ць след von der Fährte ábkommen*;

3. перан Spur f -, -en;

сляды́ старажы́тнай культу́ры die Spúren éiner álten Kultúr;

знайсці́ сляды́ злачы́нства юрыд éinem Verbréchen auf die Spur kómmen* [auf der Spur sein];

◊ заме́сці сляды́ die Spúren verwíschen;

пакі́нуць сляды́ на чым-н auf etw. (A) ábfärben;

па гара́чых след сляда́х auf fríscher Fährte [héißer Spur];

зні́кнуць без следу spúrlos verschwínden*;

ад яго́ і след прасты́ў er war auf und davón, er ist (längst) über alle Bérge; er ist weit weg;

як след wie es sich gehört

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)