вярну́ць ​1, вярну, вернеш, верне; зак., каго-што.

1. Аддаць узятае. Вярнуць пазычанае. Вярнуць доўг. □ Вярнула смелая Марылька гаспадару каня і ўсё дабро. Якімовіч.

2. Атрымаць назад што‑н. затрачанае, зрасходаванае. Не то што ўраджай сабраць, нават насення людзі вярнуць не змаглі... Грамовіч.

3. Прымусіць або ўгаварыць вярнуцца назад. [Людзі], тулячыся да хвоі, баяліся паварушыцца — усё ім здавалася, што іх хтосьці бачыць і верне іх зараз назад. Чорны. Далей аўтобуснага прыпынку Зіна не дазволіла сябе праводзіць, нават Сямёна вярнула. Шыцік. // перан. Выклікаць, узнавіць у каго‑н. ранейшае (пра думкі, настрой). Гэтыя словы адразу вярнулі Язэпа да рэальнасці. Шахавец. Гудок вярнуў Міхала да ранейшых думак. Карпаў.

•••

Вярнуць да жыцця — аднавіць жыццёвыя сілы, энергію, функцыі каго‑, чаго‑н.; вылечыць.

вярну́ць ​2, вярну, вернеш, верне; незак., што.

1. Мяняць напрамак руху, паварочваць. Суровыя і маўклівыя перавозчыкі са стрэльбамі і гранатамі.. плывуць некаторы час удоўж берага.., а потым вернуць упоперак Прыпяці і шчасліва прыстаюць на яе другі бераг. Колас. Сонца вярнула з поўдня, пякло, паліла твар. Пташнікаў.

2. Нахіляць, валіць на бок, пераварочваць. Вярнуць воз. □ — На бок вярніце, дном угору! Палечым зараз, наш ты хворы! — Да чоўна дзядзька так звярнуўся. Колас.

3. перан. Разм. Схіляць да чаго‑н., даваць пэўны напрамак думкам, размовам і пад. Не туды, брат, вернеш! □ [Варывончык:] — Ты [Аксіння] занадта ўжо стала вярнуць усюды на сваё. Кулакоўскі.

4. перан. Разм. Перакладаць віну на другога. Жывёлаводы вярнулі на брыгадзіраў, брыгадзіры абвінавачвалі жывёлаводаў. Дуброўскі. [Бабуля:] — Мачыха сама мёд крадзе, а верне ўсё на падчаранят. Брыль.

5. Разм. Варочаць што‑н. цяжкае, грувасткае; выконваць цяжкую работу. Ззаду [трактара] падскоквалі плугі, скраблі дарогу і вярнулі дзёран. Пташнікаў.

6. Рухацца, падаць, узнімацца суцэльнай плынню. На маленькім століку стаіць самавар і скавыча на ўсе галасы.. аж пара з яго верне. Колас.

•••

Вярнуць нос — адносіцца да каго‑, чаго‑н. з пагардай; грэбаваць кім‑, чым‑н.

Горы вярнуць на каго — няславіць, гаварыць пра каго‑н. дрэннае.

З душы верне — пра што‑н. вельмі непрыемнае, агіднае.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

драць, дзяру, дзярэш, дзярэ; дзяром, дзераце, дзяруць; незак., каго-што.

1. Раздзяляць на часткі, на кавалкі; раздзіраць. Драць на шматкі. Драць паперу. □ [Марыся] білася ў знямозе, драла на сабе вопратку. Баранавых. // Зношваць да дзірак (адзенне, абутак).

2. Выдзіраць, адрываць. Драць мох. Драць мёд. □ [Нямка] я ведаў з самага маленства, колькі гадоў жыў з ім побач, пасвіў коні, драў карэнне на кашы. Кулакоўскі. // Знімаць, аддзяляць тонкімі пласцінамі. Драць дранку. Драць лыка. Драць кару.

3. Драпаць, рабіць драпіны чым‑н. вострым; уздзіраць. Добра, калі зямля трапіцца мяккая, — тады работа ідзе хутка. А сустрэнецца цвёрдая — дзяруць .. [ластаўкі] па чарзе кіпцюрамі, дзяруць і нічога не выходзіць. Пальчэўскі. Сухая лыжка рот дзярэ. З нар. Новая мятла чыста мяце, ды падлогу дзярэ. З нар. // Разм. З сілаю церці, націраць што‑н. Потым гэтак жа, не шкадуючы сілы, дзярэ [Ганька] ліпавым луццем ногі. Васілевіч. / без дап. Пра тупыя інструмент. Брытва дзярэ.

4. Ірваць, забіваць (пра драпежных звяроў, птушак). Каршун дзярэ кураня. □ Сава лятала па начы, З сабою птушкам смерць насіла, Хаўтурны спеў ім пеючы, — Сама там драла іх, сама ж і галасіла. Крапіва.

5. Раздрабняць, церці на тарцы. Драць бульбу на бліны.

6. Ачышчаючы ад шалупіння, рабіць з зерня крупы. Драць ячмень на крупы. // Размолваць буйна зерне, робячы крупы. Драць крупы.

7. і без дап. Разм. Раздражняць, выклікаць непрыемнае адчуванне. Перац дзярэ ў горле. □ Тытунь быў свой, а не куплёны, І драў ён горла, як шалёны. Колас.

8. перан.; і без дап. Разм. Браць за што‑н. празмерную плату, назначаць высокую цану. — Не, ты адказвай, — загарачыўся раптам Міця. — Зацягнуў нас сюды, каб мы па дваццаць капеек з людзей нізавошта дралі. Курто.

•••

Вочы драць — нападаць, зласліва накідвацца на каго‑н.

Вуха (вушы) дзярэ — тое, што і вуха (вушы) рэжа (гл. рэзаць).

Драць (ірваць, надрываць) горла (глотку) — моцна гаварыць, крычаць, пець.

Драць нос — важнічаць, задавацца.

Драць шкуру (дзве шкуры, па дзве шкуры, сем шкур) — браць высокую цану, абіраць, эксплуатаваць.

Казлы драць — ванітаваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

say​2 [seɪ] v. (said)

1. гавары́ць, каза́ць;

say nothing маўча́ць;

Say no more! Ні слова больш! Хопіць!;

He is said to be a good singer. Кажуць, што ён добры спявак;

The clock says 6 o’clock. Гадзіннік паказвае 6 гадзін.

2. выка́зваць ду́мку, лічы́ць, меркава́ць, дапуска́ць;

I should say я лічу;

there is no saying! xто ведае!;

Let’s take any writer, say Scott. Давайце возьмем любога пісьменніка, скажам Скота;

What do you say to a trip to Kent? Як наконт таго, каб паехаць у Кент?

3. све́дчыць, прыво́дзіць до́казы;

say smth. for/against выка́звацца за/су́праць

4. дэкламава́ць, прамаўля́ць на па́мяць;

say one’s lessons паўтара́ць уро́кі;

say a prayer малі́цца

♦

before you could/can say Jack Robinson ≅ ра́птам, знячэ́ўку, зняна́цку, неспадзе́ўкі;

I say! infml паслу́хай!;

it goes without saying само́ сабо́й зразуме́ла;

I’m sorry to say на жаль;

let us say напры́клад;

I should say so! вядо́ма, дзі́ва што!;

the less/least said the better чым менш слоў, тым лепш;

never say die не ве́шай нос;

to say nothing of smth. не гаво́рачы ўжо пра што-н.;

that is to say гэ́та зна́чыць;

they say гаво́раць;

you don’t say! infml што ты ка́жаш! не кажы́! (выражае здзіўленне)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

поднима́ть несов.

1. (снизу) падыма́ць, падніма́ць;

поднима́ть плато́к с по́лу падыма́ць (падніма́ць) ху́стку з падло́гі;

поднима́ть тя́жесть падыма́ць (падніма́ць) цяжа́р;

поднима́ть на ли́фте падыма́ць (падніма́ць) на лі́фце;

поднима́ть но́гу, ру́ку падыма́ць (падніма́ць) нагу́, руку́;

поднима́ть пова́ленный забо́р падыма́ць (падніма́ць) пава́лены плот;

поднима́ть я́корь падыма́ць (падніма́ць) я́кар;

поднима́ть флаг на корабле́ падыма́ць (падніма́ць) сцяг на караблі́;

поднима́ть за́навес падыма́ць (падніма́ць) засло́ну;

поднима́ть паруса́ падыма́ць (падніма́ць) парусы́;

су́дно поднима́ет сто тонн су́дна падыма́е (падніма́е) сто тон;

поднима́ть пе́тли падыма́ць (падніма́ць) пе́тлі;

поднима́ть с посте́ли падыма́ць (падніма́ць) з пасце́лі (будзі́ць);

поднима́ть воротни́к настаўля́ць (падыма́ць, падніма́ць) каўне́р;

2. в др. знач. узніма́ць, уздыма́ць; падыма́ць; (ставить) ста́віць; (возвышать) узвыша́ць; (повышать) павыша́ць; (будить) будзі́ць; (начинать) пачына́ць, усчына́ць, распачына́ць; (вспугивая, выгонять) узганя́ць; успу́джваць;

поднима́ть восста́ние узніма́ць паўста́нне;

поднима́ть ору́жие узніма́ць збро́ю;

поднима́ть производи́тельность труда́ узніма́ць (павыша́ць) прадукцы́йнасць пра́цы;

поднима́ть культу́рный у́ровень узніма́ць (павыша́ць) культу́рны ўзро́вень;

поднима́ть акти́вность узніма́ць (павыша́ць) акты́ўнасць;

поднима́ть вопро́с узніма́ць (ста́віць) пыта́нне;

поднима́ть глаза́ на кого́, на что узніма́ць во́чы на каго́, на што;

поднима́ть авторите́т узніма́ць (павыша́ць) аўтарытэ́т;

поднима́ть го́лос в защи́ту кого́, чего́ узніма́ць го́лас у абаро́ну каго́, чаго́;

поднима́ть дух, настрое́ние узніма́ць дух, настро́й;

поднима́ть на́ ноги прям., перен. узніма́ць на но́гі;

поднима́ть на́ смех узніма́ць (падыма́ць) на смех;

поднима́ть у́ровень воды́ узніма́ць (павыша́ць) узро́вень вады́;

поднима́ть бро́ви узніма́ць (падыма́ць) бро́вы;

поднима́ть крик усчына́ць крык;

поднима́ть разгово́р пачына́ць (усчына́ць) размо́ву;

поднима́ть де́ло распачына́ць спра́ву;

поднима́ть целину́, пар узніма́ць (узо́рваць) цаліну́, папа́р;

поднима́ть дичь узганя́ць (успу́джваць) дзічы́ну;

◊

поднима́ть бока́л падыма́ць (падніма́ць) ке́ліх;

поднима́ть вы́ше падыма́ць (падніма́ць) вышэ́й;

поднима́ть ру́ку на кого́ узніма́ць руку́ на каго́;

поднима́ть нос задзіра́ць нос;

поднима́ть на во́здух узрыва́ць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

бить несов.

1. в разн. знач. біць; (раздроблять — ещё) таўчы́; (о запахе — ещё) дава́ць;

бить кува́лдой біць кува́лдай;

во́лны бьют хва́лі б’юць;

за́тхлость в нос бьёт за́тхласць у нос б’е (дае́);

бить врага́ біць во́рага;

бить зве́ря біць зве́ра;

бить из ору́дий біць з гарма́т;

винто́вка бьёт на два киломе́тра вінто́ўка б’е на два кіламе́тры;

бить по воро́там спорт. біць па варо́тах;

бить по бюрократи́зму біць па бюракраты́зме;

бить кирпи́ч біць (таўчы́) цэ́глу;

в бу́бен бить у бу́бен біць;

часы́ бьют двена́дцать гадзі́ннік б’е двана́ццаць;

кровь бьёт струёй кроў б’е струме́нем;

ка́шель бьёт ка́шаль б’е;

бить (па́хтать) ма́сло біць (збіва́ць) ма́сла;

ружьё бьёт хорошо́ стрэ́льба б’е до́бра;

бить пти́цу на лету́ біць пту́шку на ляту́;

бить хвосто́м біць хвасто́м;

2. (наносить побои, избивать) біць; разг. таўчы́, лупі́ць;

бить ребёнка біць дзіця́;

бить по голове́ біць па галаве́;

3. (забивать — птицу, скот) забіва́ць, рэ́заць, біць; (свиней — обычно) кало́ць;

4. (трясти, приводить в дрожь) разг. трэ́сці, калаці́ць; (о кашле) біць;

его́ бьёт лихора́дка яго́ трасе́ ліхама́нка;

5. карт. біць, крыць;

6. (о поклонах) біць, адбіва́ць;

◊

бить отбо́й біць адбо́й;

бить по карма́ну біць па кішэ́ні;

бить в ладо́ни пля́скаць у ла́дкі (у дало́ні);

бить трево́гу біць трыво́гу;

бить рублём біць рублём;

бить в цель біць у цэль;

бить ми́мо це́ли біць мі́ма цэ́лі;

жизнь бьёт ключо́м жыццё б’е крыні́цай, жыццё кіпі́ць;

бить баклу́ши біць бі́бікі (лы́нды);

бить чело́м біць чало́м;

бить наверняка́ рабі́ць (разлі́чваць) беспамылко́ва;

бить в глаза́ біць (кі́дацца) у вочы;

бить в (одну́) то́чку біць у (адну́) кро́пку, біць у адно́;

бить на эффе́кт біць на эфе́кт;

бить по рука́м біць па рука́х;

бить че́рез край бу́рна праяўля́цца;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

біць несов.

1. в разн. знач. бить; (масло — ещё) па́хтать; (кнутом и т.п. — ещё) хлеста́ть;

б. кува́лдай — бить кува́лдай;

хва́лі б’юць — во́лны бьют;

за́тхласць у нос б’е — за́тхлость в нос бьёт;

б. зве́ра — бить зве́ря;

б. з гарма́т — бить из ору́дий;

вінто́ўка б’е дакла́дна — винто́вка бьёт то́чно;

б. па варо́тах — спорт. бить по воро́там;

б. па бюракраты́зме — бить по бюрократи́зму;

б. цэ́глу — бить кирпи́ч;

у бу́бен б. — в бу́бен бить;

гадзі́ннік б’е двана́ццаць — часы́ бьют двена́дцать;

ка́шаль б’е — ка́шель бьёт;

б. хвасто́м — бить хвосто́м;

б. ма́сла — бить (па́хтать) ма́сло;

б. во́рага — бить врага́;

2. (избивать, наказывая) бить, поро́ть, сечь, избива́ть, колоти́ть;

3. (выбрасывать на поверхность струю, фонтан) хлеста́ть, фонтани́ровать;

4. (вколачивать) забива́ть;

б. па́лі — забива́ть сва́и;

5. (о поклонах) бить, класть, отве́шивать;

6. бить; стуча́ть;

б. кулака́мі ў дзве́ры — бить (стуча́ть) кулака́ми в две́ри;

7. карт. бить, покрыва́ть, крыть;

◊ ба́йды б. — бить баклу́ши;

б. адбо́й — бить отбо́й; идти́ на попя́тный (на попя́тную);

б. трыво́гу — бить трево́гу;

б. рублём — бить рублём;

б. па кішэ́ні — бить по карма́ну;

б. у цэль — бить в цель;

б. мі́ма цэ́лі — бить ми́мо це́ли;

б. сябе́ ў гру́дзі — бить себя́ в грудь;

б. у званы́ — бить в колокола́;

б. у адну́ кро́пку — бить в одну́ то́чку;

б. у хаму́т — арта́читься;

як у бу́бен б. — говори́ть в оди́н го́лос;

б. пакло́ны — бить покло́ны;

лы́нды (бі́бікі) б. — бить баклу́ши;

б. крыні́цай — бить ключо́м;

б. у во́чы — бить в глаза́;

ляжа́чага не б’юць — посл. лежа́чего не бьют;

б’юць і пла́каць на даю́ць — погов. бьют и пла́кать не даю́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

trzymać się

trzyma|ć się

незак.

1. трымацца;

~ć się za głowę — трымацца за галаву;

~ć się czego rękami i nogami разм. трымацца рукамі і нагамі за што;

~ć się razem — трымацца разам;

~ć się młodo — молада выглядаць;

~ć się prosto — трымацца роўна (прама);

~ć się z boku — трымацца ўбаку;

dobrze się ~ć — быць у добрай форме;

~j się! — трымайся!;

~j się ciepło! — не вешай нос!, трымайся!;

2. прытрымлівацца;

~ć się litery prawa — прытрымлівацца літары закону;

żarty go się ~ją — яму б толькі жартаваць;

to się nie trzymać się kupy разм. гэта поўная бязглуздзіца; канцы з канцамі не сыходзяцца

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

vor

1.

prp (А – на пытанне «куды?», D – на пытанне «дзе», «калі»?)

1) пе́рад (у прасторавым значэнні)

ein Kilóméter ~ dem Dorf — адзі́н кіламе́тр да вёскі

~ das Tor géhen* — вы́йсці за варо́ты

~ sich (A) hin brúmmen — мармыта́ць сабе́ пад нос

2) пе́рад, да (у тэмпаральным значэнні)

~ Sónnenuntergang — пе́рад захо́дам со́нца

zehn Minúten ~ fünf — без дзесяці́ (хвілі́н) пяць

nicht ~ acht — не ране́й васьмі́

3) таму́ наза́д

~ drei — Jáhren тры гады́ таму́ наза́д

4) ад (аб прычыне)

~ Angst — ад стра́ху

5) ад (каго-н., чаго-н. – бараніць і г.д.)

~ etw. schützen [wárnen] — барані́ць [перасцерага́ць] ад чаго́-н.

6)

~ állem — перш за ўсё

2.

adv

~! — напе́рад!

nach wie ~ — па-ране́йшаму

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

ва́дзіць, ‑дзіць; безас. незак. (часцей з адмоўем).

Разм. Шкодзіць, перашкаджаць. [Паўлюк Трус] трохі своеасабліва вымаўляў «р», але гэта не толькі не вадзіла, а рабіла чытанне яшчэ прыемнейшым. Лужанін.

•••

Не вадзіць — так і трэба; не шкодзіць.

вадзі́ць, ваджу́, во́дзіш, во́дзіць; незак.

1. каго. Накіроўваць хаду каго‑н., памагаць ісці. Вадзіць дзіця за руку. Вадзіць хворага. □ Мы вадзілі коней у лес, у такое месца, куды не вельмі хто трапляў. Кулакоўскі. // Хадзіць з кім‑н., паказваючы яму што‑н. [Дзядок:] — Учора зяць з дачкой вадзілі мяне ў тэатр. Корбан. // каго-што. Хадзіць на чале каго‑, чаго‑н., кіраваць; узначальваць. Вадзіць полк у атаку. // Разм. Прыводзіць з сабою каго‑н. Вадзіць сяброў да сябе ў хату. // Даглядаць, ахоўваць (пра птушак, звяроў). Вадзіць куранят. // Прымушаць хадзіць з сабою. Тады цыганы ў горадзе Смаргоні абучалі мядзведзяў розным фокусам, пасля чаго вадзілі іх па гарадах. Бядуля.

2. што. Кіраваць рухам самаходнай машыны. Вадзіць камбайн. Вадзіць цягнікі.

3. чым па чым. Рухаць чым‑н. па паверхні чаго‑н. Вадзіць алоўкам па карце. □ Настаўнік зняў са сцяны скрыпку, настроіў сяк-так струны і пачаў вадзіць па іх смыкам. Колас. Сеецца, дрыжыць мрок. Здаецца, чуваць, як нехта ўгары водзіць далонню па шурпатым палатне. Пташнікаў. // чым. Рухаць, перамяшчаючы з аднаго боку ў другі. Лаўніцкі, гартаючы кнігу, хутка вадзіў вачыма па старонках, час ад часу спыняўся і нешта запісваў у блакнот. Шахавец. Не хапаючыся, не высільваючыся, ашчадна трацячы сілы, мерным, спрактыкаваным рухам вадзіў.. [Васіль] касою. Мележ.

4. што, з кім. Падтрымліваць (знаёмства, дружбу і пад.). Вадзіць блізкае знаёмства. □ Да яго [земляка] зайшоў на службу, У ягоны кабінет: Як-ніяк — вадзілі дружбу Многа зім і многа лет. Бялевіч.

5. пераважна безас. каго-што. Хістаць у бакі, заносіць пры хадзьбе, яздзе. Машыну пачало вадзіць на мокрай дарозе. □ Ішоў.. [малады чалавек] так павольна і так яго вадзіла ў бакі, што льга было думаць, што ён некалькі тыдняў нічога ў рот не браў. Чорны.

6. Кіраваць гульнямі, танцамі. Вечарынкі-карагоды Пад баян вадзіла ты. А. Александровіч.

•••

Вадзіць дзяды — драмаць, седзячы спаць.

Вадзіць за нос — абяцаць і не выконваць, уводзіць у зман.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

е́сці, ем, ясі, есць; ядзім, ясце, ядуць; пр. еў, ела; заг. еш; незак., каго-што.

1. і без дап. Прымаць ежу, перажоўваючы яе і глытаючы. Есці булку з маслам. Хацець есці. □ Не сказаць, каб вялікія ласункі былі з чэрствага хлеба, але еў яго Міколка з вялікай ахвотай. Лынькоў. // Ужываць у якасці ежы, для ежы. Не есці мяснога. □ Горкая рэдзька, ды ядуць, дрэнна замужам, ды ідуць. Прыказка. // Харчавацца. Прывезлі мяса дамоў. Дома пасалілі, — аж дванаццаць кадушак насалілі! Цэлы год тое мяса з гаспадаром елі. Якімовіч.

2. толькі ў інф. (у спалучэнні з дзеясл.). Ежа, харч. Варыць есці. □ Нясе жонка [аратаму] есці Цэлы спарышок. Купала.

3. Кусаць, грызці (пра насякомых, грызуноў). Моль есць футра. □ Ядуць вас мухі з камарамі. З нар.

4. Раз’ядаць, разбураць хімічна. Іржа на вышках есць парог. Купала. // Раздражняць, раз’ядаць (пра дым). Бела-сіні, надта горкі Лезе ў вочы, есць да слёз, Душыць горла дым махоркі, Самагон зрывае нос. Крапіва. Пыл есць вочы і горла забівае. Ермаловіч.

5. перан. Разм. Не даваць спакою, мучыць; грызці (пра сумленне, боль і пад.). Магло здавацца, што .. [Стафанковіча] есць з сярэдзіны нейкі боль. Чорны. Згрызае, есць яго нуда. Адзін ён тут у волкім змроку. Колас.

6. перан. Разм. Даймаць каго‑н. сваркамі, папрокамі, назаляць, не даваць спакою. Адразу пачаў гаварыць Апанас Сегень пра адвечную вясковую песню: за кавалак гнілой вяроўкі ўвесь век ядуць адно аднаго. Чорны.

•••

Дарэмна хлеб есці — гультаяваць, не прыносіць ніякай карысці.

Есці вачамі — пільна ўглядацца, не адводзячы позірку; упівацца вачамі.

Есці не просіць гл. прасіць.

Есці просяць гл. прасіць.

Есці чужы хлеб — жыць за чый‑н. кошт, знаходзіцца на чыім‑н. утрыманні.

Есць чарвяк каго гл. чарвяк.

Еш не хачу — усякай яды ўволю, з лішкам.

Мала кашы еў (з’еў) — яшчэ малады, нявопытны, каб брацца за сур’ёзную справу.

Пасаліўшы, есці можна — пра што‑н. пасрэднае, цярпімае.

Поедам есці — бесперастанку мучыць папрокамі.

Хлеб есці з чаго — мець карысць, даход з якога‑н. занятку.

Хоць воўк траву еш гл. воўк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)