каўту́н, ‑а, м.
1. толькі адз. Хвароба скуры на галаве, пры якой валасы зблытваюцца і зліпаюцца. Галава .. [пані Даміцэлі] з прычыны каўтуна абкручана палатнянай наміткаю. Колас. // Хвароба скуры ў коней (звычайна пад грывай).
2. Зблытаны, збіты пук валасоў, поўсці і пад. [Міхаська] успомніў, як калісьці дзед расказваў пра ласак, маленькіх вёрткіх звяркоў, якія вельмі любяць бегаць па конях, заплятаючы ў каўтуны ім грывы. Рылько.
3. толькі мн. (каўтуны́, ‑оў). Разм. пагард. Валасы. — Давялося пайсці на грэх: тузануў я .. [гаспадыню] за кудлы, ды так з тымі каўтунамі, што асталіся ў руцэ, і падаўся ў вішняк. Кулакоўскі.
[Ад казах. калтук — пучок валасоў.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прылі́заны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад прылізаць.
2. у знач. прым. Разм. Гладка зачасаны (пра валасы). Высокі, з прылізанымі светлымі валасамі і рабым тварам чалавек павярнуўся, узмахнуў капелюшом. Гамолка. [Кібрык] сам, здавалася, ні на хвіліну не забываў аб .. [сваёй прыгажосці], бясконца прыгладжваў і без таго прылізаныя каштанавыя валасы. Шыцік. // перан. Які мае празмерна акуратны выгляд. Арэшкін, мабыць, знарок штодзень праходзіў міма школы чысценькі, прылізаны, абпырсканы моцнымі духамі. Шамякін. Максім нават пашкадаваў, што не даў гэтаму прылізанаму пану добрай аплявухі. Машара. // перан. Прыгладжаны (пра літаратурныя творы, карціны і пад.). Падручнік не павінен быць прыгладжаны, прылізаны. Дайліда.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ашчаці́ніцца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -ніцца; зак.
1. Наставіць шчацінне, хіб ад злосці, страху, рыхтуючыся да абароны або нападзення.
Сабака ашчацініўся на незнаёмага.
2. Стаць старчма нібы шчацінне (пра валасы, вусы і пад.).
3. Выставіць якія-н. вострыя прадметы (штыкі, пікі, калы і пад.).
4. перан. Зазлаваць у адказ на якія-н. словы, учынкі (разм.).
А. на каго-н.
|| незак. ашчаці́ньвацца, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
перапле́сціся, -ляту́ся, -ляце́шся, -ляце́цца; -ляцёмся, -лецяце́ся, -ляту́цца; -лёўся, -ляла́ся, -ло́ся; -ляці́ся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Тое, што і сплесціся.
Плюшч пераплёўся з хмелем.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Пераблытацца, змяшаўшыся.
Розныя думкі перапляліся ў галаве.
3. Заплесці сабе валасы ў косы нанава, іначай (разм.).
4. 3 цяжкасцю перайсці (разм.).
Ледзь пераплёўся цераз мост.
|| незак. пераплята́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
прыхапі́ць, -хаплю́, -хо́піш, -хо́піць; -хо́плены; зак. (разм.).
1. каго-што. Узяць з сабою.
П. памочніка.
2. што і чаго. Дастаць, пазычыць.
П. грошай у каго-н.
3. каго-што. Застаць, заспець.
Нас у дарозе прыхапіла мяцеліца.
4. Прымацаваць, замацаваць чым-н.
П. валасы грэбенем.
5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Пашкодзіць (марозам).
Мароз прыхапіў кветкі або марозам прыхапіла (безас.) кветкі.
|| незак. прыхо́пліваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ку́чма, ‑ы, ж.
1. Тое, што і кучомка.
2. Пра пышныя, густыя валасы. Вузкі, прадаўгаваты твар [Бандарэнкі] зарос шчацінай, кучма цёмных валасоў на галаве як незавершаны стог. Навуменка. / Пра густую зелень. Лёгкі ветрык.. звінеў па зялёных кучмах стромкіх хвоек. Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
развява́цца, ‑аецца; незак.
1. Калыхацца, хвалявацца ад ветру. Настаўніца стаяла высока на возе, гордая, стройная, вочы яе гарэлі, валасы развяваліся. Маўр. На доме, дзе размяшчаўся штаб злучэння, і на многіх будынках развяваліся чырвоныя, сцягі. Шчарбатаў.
2. Зал. да развяваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Каўця́х ’камяк памёту’ (Шат.). Здаецца, фармальна тоеснае з укр. ковтях ’валасы, якія збіліся ў камякі’ (Грынч.). У аснове ляжыць слав.⇉’камяк’, якое можна вывесці з рэальна існуючых лексем, (параўн. каўтун, у якога ёсць значэнне ’збіты пук валасоў, поўсці’). Усх.-слав. *къ11‑ипъ (гл.), магчыма, звязана з прасл. дзеяслова* *kъltati ’калыхацца, гайдацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
raised
[ˈreɪzd]
adj.
1) падыйшо́ўшы (пра дражджаво́е це́ста)
2) натапы́раны (пра валасы́), ашчаці́нены (пра поўсьць)
3) падня́ты
The flag was raised — Сьцяг быў узьня́ты
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
жулікава́ты, ‑ая, ‑ае.
Схільны да жульніцтва, ашуканства, махлярскіх учынкаў. Жулікаваты хлопец. // Уласцівы жуліку; хітры. Белая манішка і прылізаныя валасы казалі аб яго зухаватасці, а хітрыя вочкі і жулікаватая ўсмешка сведчылі аб здольнасцях вывуджваць грыўні і саракоўкі з паляшуцкіх кішэняў. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)