ве́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Знаць што‑н., мець уяўленне пра што‑н.
2. Мець веды, навыкі, умець рабіць што‑н.
3. Быць знаёмым з кім‑н.
4. Усведамляць, уяўляць; разумець.
5. Перажываць, адчуваць; мець справу, знацца, знаць.
6.
7. і
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раз 1, ‑у;
1. У спалучэнні з колькаснымі і неазначальна-колькаснымі лічэбнікамі або без іх абазначае аднакратнасць дзеяння.
2. У спалучэнні з прыметнікамі і ўказальнымі займеннікамі ўказвае на час дзеяння ў адносінах да раду падобных дзеянняў.
3. У спалучэнні з прыназоўнікам «у» і колькаснымі або неазначальна-колькаснымі лічэбнікамі выражае ступень павелічэння або змяншэння суб’екта або аб’екта дзеяння, якой‑н. уласцівасці і пад.
4.
•••
раз 2,
Аднойчы.
раз 3,
Ужываецца ў даданых умоўных сказах, у якіх умова з’яўляецца абгрунтаваннем таго, аб чым гаворыцца ў галоўным сказе (часта ў адпаведнасці з суадноснымі словамі «то», «дык»); калі (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скі́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не;
1. Кінуць уніз адкуль‑н., з чаго‑н.; вымусіць упасці з чаго‑н.
2. З боем адцясніць, выбіць з занятай пазіцыі.
3. Звергнуць, пазбавіць улады; вызваліцца ад чыйго‑н. панавання.
4. Зняць з сябе (вопратку, абутак і пад.).
5.
6.
7.
8.
9.
10. У гідратэхніцы — адвесці ваду з якога‑н. вадаёма.
11. Зрабіць скідку (у 4 знач.).
12. Сабраць грошы на якую‑н. агульную справу; скласціся.
13. У картачнай гульні — пакласці меншую карту ў адказ на карту партнёра.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ды 1,
I.
1. Ужываецца для сувязі аднародных у сэнсавых адносінах членаў сказа і сказаў; адпавядае па значэнню злучніку «і».
2. Ужываецца для сувязі паслядоўных паведамленняў, звязаных адзінствам накіраванасці дзеяння.
II.
1. Злучае процілеглыя члены сказа і сказы; блізкі па значэнню да злучнікаў «але», «аднак».
2. Злучае члены сказа і сказы з узаемным выключэннем і значэннем неадпаведнасці.
III.
1. Далучае сказы і члены сказа, якія дапаўняюць, паясняюць ці падагульняюць выказаную раней думку.
2. Ужываецца пры нечаканых пераходах да другіх падзей, якія завяршаюць папярэднія выказванні.
3. Далучае пры пералічэнні члены сказа з супраціўна-ўзмацняльным значэннем.
•••
ды 2,
Ужываецца ў пачатку сказа для ўзмацнення выразнасці выказвання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шуга́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае;
1. Гарэць яркім полымем з успышкамі агню.
2. Выпраменьваць яркае святло, свяціцца яркім няроўным святлом; палымнець.
3. Хутка, з вялікай сілай узлятаць угору (пра полымя, дым, іскры і пад.).
4. Прыліваць да твару (пра кроў).
5. Моцна, парывіста дзьмуць; урывацца куды‑н. (пра вецер, туман, пару і пад.).
6. Калыхацца, хвалявацца, біць, шумець і пад. (пра мора, хвалі).
7.
8. Хутка, рэзка падымацца ўгору; узлятаць.
9.
10. Узмахваць (звычайна крыламі).
11. Развявацца, лунаць, рэяць, трапятаць.
12. Добра расці, хутка развівацца; буяць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
трыма́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца;
1. Захоўваць якое‑н. становішча, ухапіўшыся, узяўшыся за што‑н.
2. Быць умацаваным на чым‑н., утрымлівацца на якой‑н. апоры пры дапамозе чаго‑н.
3. Не адступаць, не здавацца, моцна стаяць.
4. Знаходзіцца, быць; заставацца ў якім‑н. месцы.
5. У час руху прытрымлівацца пэўнага напрамку, кірунку.
6. Паводзіць сябе, дзейнічаць якім‑н. чынам.
7. Знаходзіцца ў пэўным становішчы, стане, захоўваючы яго тым ці іншым чынам.
8. Утрымлівацца, захоўвацца.
9.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фо́рма, ‑ы,
1. Знешні контур, вонкавы выгляд, знешняе аблічча прадмета.
2. Від, тып, спосаб арганізацыі чаго‑н.; структура чаго‑н., абумоўленыя пэўным зместам.
3. Катэгорыя філасофіі — спосаб існавання, унутраная арганізацыя зместу.
4. Спосаб ажыццяўлення, праяўлення якога‑н. дзеяння.
5. Пэўная сістэма мастацкіх сродкаў як спосаб выяўлення зместу твораў мастацтва.
6. Прыстасаванне для надання чаму‑н. пэўных контураў, пэўнага знешняга выгляду; шаблон.
7. У паліграфіі — друкарскі набор, заключаны ў раму, а таксама паверхня з рэльефным адбіткам, прызначаная для друкавання.
8. Строга ўстаноўлены парадак у чым‑н.
9. Знешні выгляд, знешні бок чаго‑н., якія не выяўляюць сутнасці справы і нават супярэчаць унутранаму зместу.
10. Адзінае па колеру, крою і другіх прыметах адзенне для асоб пэўных катэгорый.
11.
12. У лінгвістыцы — сродак выражэння граматычных катэгорый, узаемаадносін слоў у сказах.
13.
14. У алгебры — аднародны мнагачлен ад некалькіх пераменных.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а 1,
1. Першая літара беларускага алфавіта.
2. Галосны гук сярэдняга рада ніжняга пад’ёму, які вымаўляецца без удзелу губ.
•••
а 2,
I.
1. Ужываецца для сувязі процілеглых сказаў і членаў сказа; адпавядае словам: «наадварот», «але».
2. Злучае аднародныя члены сказа і сказы з узаемным выключэннем (звычайна пры наяўнасці адмоўя ў першай частцы сказа); адпавядае слову «наадварот».
3. Злучае сказы, у адным з якіх выказваецца неадпаведнасць таму, што магчыма ці неабходна пры тых умовах, аб якіх гаворыцца ў другім сказе; адпавядае словам: «аднак», «але».
4. Ужываецца для сувязі сказаў і членаў сказа з уступальным проціпастаўленнем [звычайна пры наяўнасці ў адной з састаўных частак сказа прыслоўяў «яшчэ», «ужо» і часціц «усё», «усё (ж) такі»]; адпавядае выразам: «тым не менш»; «усё такі».
II.
Ужываецца для сувязі сказаў і членаў сказа з такім проціпастаўленнем, пры якім новае паведамленне непасрэдна не вынікае са зместу папярэдняга; адпавядае выразам: што датычыцца, у той час як.
III.
1. Ужываецца пры далучэнні аднатыпных сказаў і членаў сказа з паслядоўным чаргаваннем з’яў і падзей або пры паслядоўным апісанні іх.
2. Ужываецца пры далучэнні аднатыпных сказаў і членаў сказа з часавай паслядоўнасцю (звычайна ў спалучэнні з прыслоўямі часу або словамі, якія абазначаюць час).
3. Далучае групы слоў і сказы, якія ўдакладняюць, развіваюць або паясняюць выказаную думку.
4. Па сувязі з папярэдняй думкай далучае сказы з адценнем супастаўлення, у якіх раскрываецца або высвятляецца сутнасць сказанага.
5. Ужываецца пры нечаканым пераходзе да другой думкі або тэмы выказвання (у мове адной асобы або дыялогу).
6. Ужываецца ў пачатку рэплікі, якой пачынаецца гутарка.
•••
а 3,
1.
2.
а 4,
1. Перадае прыпамінанне, пазнаванне, здагадку, здзіўленне.
2. Перадае прыкрасць, абурэнне, пагрозу, зларадства.
3. Перадае жах, адчай, боль і пад.
4. Перадае ўзмацненне эмацыянальнай выразнасці выказвання.
а 5,
Спалучэнне з прыназоўнікам «а» выражае:
Часавыя адносіны
Ужываецца, каб паказаць дакладны або прыблізны час дзеяння.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ЗАХО́ДНЯЯ БЕЛАРУ́СЬ,
частка тэр Беларусі, якая ў выніку савецка-польскай вайны 1920 захоплена Польшчай і паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 знаходзілася ў яе складзе да
Пасля нападу
Літ.:
Народное (национальное) собрание Западной Белоруссии 28—30 октября 1939
Stankievič A. Biełaruski chryścijanski ruch. Vilnia. 1939;
Горбунов Т.С. Воссоединение белорусского народа в едииом советском социалистическом государстве.
Борьба трудящихся Западной Белоруссии за социальное и национальное освобождение и воссоединение с
Революционный путь Компартии Западной Белоруссии (1921—1939
Ліс А. Браніслаў Тарашкевіч.
Полуян В.А. Революционно-демократическое движение в Западной Белоруссии (1927—1939 гг.).
Муха-Мухновский Г.М. Пути-дороги.
Калеснік У. Усё чалавечае:
Ладысев В.Ф. В борьбе за демократические права и свободы.
Орехво Н.С. Дела и люди
Рагуля В. Успаміны.
І.П.Хаўратовіч.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
быць,
I. У самастойнай функцыі:
1. Жыць, існаваць, быць у наяўнасці.
2. Утрымлівацца на працягу нейкага часу.
3. Прысутнічаць, знаходзіцца.
4. Рабіцца, здарацца.
5. Прыходзіць, прыязджаць, прыбываць куды‑н.; наведваць каго‑н.
6.
II. У функцыі дапаможнага дзеяслова ўжываецца:
1. У значэнні звязкі паміж дзейнікам і іменным выказнікам (у цяперашнім часе апускаецца, але часам ужываецца ў кніжнай мове ў 3 ас. адз.).
2. Для ўтварэння складаных форм залежнага стану.
3. Для ўтварэння формы будучага часу абвеснага ладу з неазначальнай формай дзеяслова незакончанага трывання.
4. Для ўтварэння формы будучага складанага часу.
5. У форме будучага часу ў значэнні звязкі цяперашняга часу.
6. У саставе складанага прошлага часу.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)