1. Прымусіць заплаціць; патрабаваць, атрымаць з каго‑н. у прымусовым парадку. За свой прыезд у панскі двор Сыскаць з Данілы сорак злотых.Колас.[Сцепаніда:] — Не аддам! А пасаг сышчу праз суд! [Якаў:] — Скулу сышчаш, а не пасаг... Парызыкуй.Галавач.// Вярнуць сабе што‑н. пазычанае каму‑н. Сыскаць хамут і аброць.
2.Разм. Знайсці; адшукаць. Гануля і Яўхім па натуры былі маўклівыя і панурыя. Жартуючы, пра іх казалі: «Чорт сем пар лапц[ей] стаптаў, пакуль такую пару сыскаў».Гурскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ярмо́, ‑а; мн. ярмы, ‑аў; н.
1. Драўляны хамут для вупражы рабочай буйной рагатай жывёлы. Употай ад маці Ліда прывучыла карову да ярма.Паслядовіч.Вол мае ўласнае ярмо.Крапіва.
2.перан. Няволя, прыгнёт, уціск. Працоўныя людзі заўжды, зразумей, Да ўлады савецкай гібелі ў ярме.Чарнушэвіч.Крышыце панскае ярмо, браты.Таўлай.Многія краіны Азіі і Афрыкі, якія вызваліліся ад каланіяльнага ярма, .. цвёрда прытрымліваюцца палітыкі міру.«Звязда».
3.Спец. Частка электрычнай машыны, якая злучае паміж сабой яе полюсы.
•••
Цягнуць ярмогл. цягнуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пу́гала ’пудзіла’: адзеўса, як пу́гало (гродз., Цыхун, вусн. паведамл.); пуга́ла ’тс’ (Др.-Падб.). Калі гэта не позняе запазычанне (у часы бежанства) з рус.пу́гало (ад пуга́ть ’палохаць’), то магчыма сувязь з дзеясловам тыпу ўкр.дыял.опу́гатися ’цёпла апрануцца, шмат надзець на сябе’, значэнне якога Пятлёва (Этимология–1985, 18) тлумачыць як ’апрануць на сябе столькі, што стаць падобным на шар, камяк’, і гэта дазваляе выводзіць дзеяслоў ад назоўніка пу́га з абагульненым значэннем ’патаўшчэнне, пукатасць’, суадносным з лат.pàuga ’падушка, мяккая падкладка хамута’, paugas ’хамут’, ст.-інд.pūgas ’куча, мноства, тлум’ і пад. (Фасмер, 3, 399). Параўн. пугі (гл.), пужала.
1. Запрэгчы сябе ў павозку, воз і пад. Узлажыўшы хамут з дугою на калёсы, Сяргей упрогся і пацягнуў у гай.Нікановіч.
2.перан.Разм. Уключыцца ў работу, многа і цяжка працаваць. Па духу пісьма можна было зразумець, што.. [Кудзельскі] на новым месцы ўжо абжыўся як след і па-сапраўднаму ўпрогся ў работу.Алешка.[Андрэй] вярнуўся перад жнівом дахаты і зноў упрогся ў ярмо на бацькавай гаспадарцы.Машара.
упрэ́гчыся2, упражэцца; пр. упрогся, упрэглася; зак.
Тое, што і упражыцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Malum consilium est, quod mutari potest
Благое тое рашэнне, якое можа быць зменена.
Плохо то решение, которое может быть изменено.
бел. У яго сем пятніц на тыдні. На таго не спадзявайся, хто не гаспадар свайму слову. Той, хто ўсіх слухае, не навучыцца і дровы калоць. Хто мяняе, у таго хамут гуляе.
рус. Семь пятниц на неделе. Семь четвергов, и все в пятницу.
фр. Il change d’opinion comme de chemise (Он меняет мнение, как сорочку).
англ. Rain before seven, fine before eleven (До семи ‒ дождь, до одиннадцати ‒ ясно).
нем. Heute so, morgen so (Сегодня так, завтра так). Wie das Wetter (Как погода).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
масці́ць, машчу, мосціш, мосціць; незак., што.
1. Рабіць насціл з дошак, бярвенняў і пад. Масціць падлогу. □ Ля берага Дзвіны стаялі баржы, іх злучалі, масцілі паверх дошкамі.Хадкевіч.Пачалі браты церабіць прасекі ў пушчы ды масціць грэблі.Якімовіч.
2. Тое, што і брукаваць. — Рабіў, што траплялася. Брук масціў, печы мураваў, а пасля пры кавалях быў.Чорны.
3.Разм. Старанна ўкладваць, размяшчаць. Масціць мяшкі на воз.// Высцілаць чым‑н. для больш зручнага карыстання. Воз рыхтуюць звечара. Мажуць дзёгцем калёсы, мосцяць канюшынай .. сядзенне, кладуць для нечага дошкі...Васілевіч.[Падводчык] час ад часу злазіў з саней, на хаду папраўляў хамут, затым, пакрэктваючы, масціў пад сябе салому.Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Topf
m -(e)s, Töpfe гаршчо́к; кастру́ля, ро́ндаль
álles in éinen ~ wérfen* — валі́ць усё ў адну́ ку́чу
◊ ~ und Déckel — ≅ або́е рабо́е
auf schíefen ~ ein schíefer Déckel — ≅ па кані́ і хаму́т; які́ гаспада́р, такі́ і тава́р
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Aut ne tentaris, aut perfice (Ovidius)
Альбо не бярыся, альбо даводзь да канца.
Или не берись, или доводи до конца.
бел. Узяўся за гуж ‒ не кажы, што не дуж. Даў слова ‒ дзяржыся. Калі ўлез у дугу, не кажы: не магу. Калі адзеў хамут, дык цягні.
рус. Взялся за гуж, не говори, что не дюж. Кто в кони по шёл, тот и воду вози. Назвался груздем ‒ полезай в кузов. Начатое дело доводи до конца. Заговорил, так надо договаривать.
фр. Qui dit A doit dire B (Кто говорит А, должен сказать Б).
англ. You cannot say A without saying B (Нельзя сказать А и не сказать В). A promise is a debt (Обещание ‒ это долг).
нем. Wer A sagt, muß B sagen (Кто сказал A, должен сказать B).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
kiełbasa
ж. кілбаса, каўбаса;
kiełbasa z czosnkiem — кілбаса (каўбаса) з часнаком;
nie dla psa kiełbasa — не па кату сала; не па сабаку костка; не па каню хамут; краска не для твайго носа
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
запрэ́гчы, ‑прагу, ‑пражэш, ‑пражэ; ‑пражом, ‑пражаце, ‑прагуць; пр. запрог, ‑прагла і ‑прагла, ‑прагла і ‑прагло; заг. запражы; зак., каго-што.
1. Вупражжу злучыць (запражную жывёліну) з калёсамі, санямі і пад.; упрэгчы. На другі дзень на захадзе сонца запрог дзядзька Марцін чорнага коніка.., каб завезці пляменніка на станцыю.Колас.Загадаў пан запрэгчы тройку коней, сеў з фурманам і памчаўся даганяць мужыка.Якімовіч./ Пра калёсы, сані і пад. Зараз жа загадаў [пан] запрэгчы брычку і разам з аканомам паехаў у Сячанку...Чарот.
2.перан.Разм. Нагрузіць цяжкай работай, прымусіць многа працаваць. Запрэгчы ў работу. □ Маці нашай не заставалася нічога іншага, як запрэгчы ў гаспадарку мяне.Брыль.
•••
Запрэгчы ў аглоблі (у хамут) — узяўшы над сваю ўладу, прымусіць працаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)