слі́згаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. Рухацца па гладкай, слізкай паверхні.
Палазы лёгка слізгаюць па ўтаптаным снезе.
2. перан. Плаўна, лёгка рухацца, перамяшчацца.
Паплавок слізгае па люстранай паверхні возера.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Плаўна пераходзіць з прадмета на прадмет (пра цень, святло і пад.).
Сонечны зайчык слізгае па сцяне.
|| аднакр. слізгану́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. слі́зганне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
слон, слана́, мн. сланы́, слано́ў, м.
1. Буйная траваядная млекакормячая жывёліна трапічных краін з доўгім хобатам і двума біўнямі.
2. Шахматная фігура, якая можа перамяшчацца на любую колькасць клетак па дыяганалі.
◊
Слана не заўважыць — не бачыць самага важнага, вялікага.
|| памянш.-ласк. сло́нік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
|| прым. слано́вы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Вырабы са слановай косці.
○
Слановая хвароба — тое, што і слановасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
імча́цца, ‑чуся, ‑чышся, ‑чыцца; незак.
Вельмі хутка перамяшчацца, ехаць, бегчы; несціся. Цягнік імчыцца. □ Весела званілі трамваі, з шумам імчаліся па вуліцах машыны, людзі спяшаліся на работу. Якімовіч. Сытыя стаеннікі імчацца, Ад язды ўгінаецца зямля. Панчанка. Селянін без шапкі з ускудлачанымі валасамі віхрам імчаўся на шпаркім кані. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сплаўля́цца 1, ‑яецца; незак.
1. Незак. да сплавіцца.
2. Зал. да сплаўляць 1.
сплаўля́цца 2, ‑яецца; незак.
1. Перамяшчацца, адпраўляцца ўплынь па цячэнню ракі. Рэчка запаведная, лес не сплаўляецца, рыбу лавіць забаронена, дык няхай яна сабе цячэ, як хоча. В. Вольскі.
2. Зал. да сплаўляць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шум, -у, м.
1. Гукі, якія зліліся ў громкае і нязладжанае гучанне.
Ш. прыбою.
Ш. матораў.
Без шуму перамяшчацца.
Узняўся ш.
Ш. у зале.
2. перан. Ажыўленае абмеркаванне, выкліканае павышаным інтарэсам да чаго-н.
Фільм выклікаў ш.
3. Гук з няяснай танальнасцю (спец.).
Шумы ў сэрцы.
4. Сварка, крыкі, гучнае выражэнне незадавальнення.
Што там за ш. у суседзяў? Чаго ўзнялі ш., супакойцеся!
|| прым. шумавы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ВІНТАВА́Я ЛІ́НІЯ,
прасторавая крывая, якая апісваецца пунктам, што абарочваецца з пастаяннай вуглавой скорасцю вакол нерухомай восі і адначасова рухаецца паступальна ўздоўж гэтай жа восі з пастаяннай скорасцю. Бывае цыліндрычная (размяшчаецца на паверхні круглага цыліндра) і канічная (размяшчаецца на паверхні круглага конуса). Вінтавая лінія перасякае ўсе ўтваральныя цыліндра (конуса) пад аднолькавым вуглом. Уласцівасць вінтавой лініі перамяшчацца па самой сабе без змены формы выкарыстоўваецца ў тэхніцы для стварэння рознага роду вінтоў.
т. 4, с. 187
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
слон, слана, м.
1. Буйная траваедная млекакормячая жывёліна з доўгім хобатам і двума біўнямі, якая жыве ў трапічнай Афрыцы і Азіі.
2. Шахматная фігура, якая можа перамяшчацца на любую колькасць клетак па дыяганалі.
3. Разм. Аб тоўстым непаваротлівым чалавеку.
•••
Рабіць з мухі слана гл. рабіць.
Слана не заўважыць — не бачыць самага важнага, самага прыкметнага, вялікага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АЗОТАБА́КТЭР
(Azotobacter),
род аэробных азотфіксавальных бактэрый. Жывуць свабодна ў глебе, водным асяроддзі. Упершыню апісаны галанд. вучоным М.Беерынкам (1901). Форма азотабактэру палачкападобная або сферычная, памер 2×5 мкм; грамадмоўныя, могуць перамяшчацца з дапамогай жгуцікаў; з узростам ператвараюцца ў нерухомыя, укрытыя слізістай капсулай сферычныя клеткі (цысты), больш устойлівыя да неспрыяльных умоў асяроддзя. На працягу росту звязваюць да 20 г малекулярнага азоту на 1 г выкарыстанага вугляводу. Найбольш пашыраны на акультураных глебах Azotobacter chroococcum выкарыстоўваецца для атрымання азотабактэрыну. Прадуцыруюць поліцукрыды, шэраг вітамінаў, антыбіётыкі.
т. 1, с. 171
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Пла́ваць ’перамяшчацца ў вадзе’ (ТСБМ, Яруш., Сл. ПЗБ), пла́выць ’тс’ (Бяльк.), ’знаходзіцца на паверхні вады’ (Сл. ПЗБ), (перан.) ’хадзіць па глыбокім снезе’ (Юрч. СНЛ). Укр. пла́вати, рус. пла́вать, чэш. plavati, славац. plávať, старое харв. plȁvati, балг. пла́вам, ст.-слав. плавати ’тс’. Прасл. *plavati, plavajǫ — пераўтварэнне фактытыва *plaviti пад уплывам ітэратыўных форм на *‑vati — усе узыходзяць да *pluti, plovešь > плыць (гл.) (Міклашыч, 252; Траўтман, 223; Фасмер, 3, 271; Махэк₂, 462–463; Бязлай, 3, 51).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ляту́н, летуна, м.
Разм.
1. Той, хто лятае. Як і ўсе курыныя, глушэц — лятун далёка не першакласны. В. Вольскі. // Пра таго, хто здольны хутка перамяшчацца, імчацца, скакаць і пад. Гэта не конь, а лятун.
2. перан. Зневаж. Той, хто часта мяняе месца працы з-за асабістай выгады. — Толькі ведай: летуноў я не люблю. І на машыну пакуль што разлічваць табе цяжка. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)