кары́снасць, ‑і, ж.
Уласцівасць карыснага (у 1 знач.). Васількі, як вядома, у нашай народна-фальклорнай традыцыі — гэта сімвал мастацтва, хараство ўвогуле, жыта — сімвал матэрыяльнай карыснасці. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сімвалі́ст, ‑а, М ‑сце, м.
Паслядоўнік сімвалізму (у 1 знач.). Ацэнка Купалы і Коласа даецца Горкім у плане процістаўлення іх народна-дэмакратычнай паэзіі ўпадніцкай, антыграмадскай паэзіі дэкадэнтаў і сімвалістаў. Івашын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раманты́зм, -у, м.
1. Кірунак у літаратуры і мастацтве канца 18—1-й палавіны 19 ст., прыхільнікі якога выступалі супраць канонаў класіцызму і сцвярджалі неабходнасць стварэння вобразаў ідэальных герояў і пачуццяў, выкарыстоўваючы гістарычныя і народна-паэтычныя тэмы.
2. Мастацкі метад, у якім першаступеннае значэнне адводзіцца суб’ектыўнай пазіцыі мастака ў адносінах да з’яў жыцця і паказу высокага прызначэння чалавека.
3. Настрой думак, светаадчуванне, прасякнутыя ідэалізацыяй рэчаіснасці, летуценнай сузіральнасцю.
|| прым. раманты́чны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уду́мны, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і удумлівы (у 1 знач.). Удумныя адносіны Купалы да фальклору .. пачыналіся якраз з пераасэнсавання народна-песенных сюжэтаў і матываў. Лойка. / у паэт. ужыв. З Масквы, з Крамля хадою ўдумнай, Усенароднай, чалавечай, Праз поле, поплавы, буруны Ідзе, таварышы, камуна На свеце шчасце ўвекавечыць! Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Анціліге́нт ’інтэлігент’ (Касп., КТС), народна-размоўнае пераафармленне пачатковага ін, вядомае і па іншых словах: індык > андык (Серб., 77), інтэ́рас, рус. интере́с < анцірэ́с (Мядзв.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жывасі́л ’расліна Inula helenum L.’ (Шат.). Відаць, народна-этымалагічная перапрацоўка дзівасіл (рус. девясил) ’Inula L.’, выкліканая асэнсаваннем жывы як цудадзейны (параўн. жывая вада).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гайдама́к, ‑а, м.
1. Удзельнік народна-вызваленчай барацьбы на Правабярэжнай Украіне і поўдні Беларусі супраць польска-шляхецкага прыгнёту ў 18 ст.
2. Салдат асобых конных часцей контррэвалюцыйнай Цэнтральнай украінскай рады, а таксама розных контррэвалюцыйных атрадаў Пятлюры і Скарападскага ў перыяд грамадзянскай вайны 1918–20 гг. І вось разбіты гайдамакі, Пятлюра ледзь уцёк. Броўка.
[Тур. haydamak.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
када́стр
(фр. cadastre, ад с.-лац. catastrum = спіс падаткаплацельшчыкаў)
сістэматызаваны збор звестак аб чым-н., які з’яўляецца асновай для рашэння пэўных народна-гаспадарчых задач, напр. к. зямельны, к. месцанараджэнняў радовішчаў карысных выкапняў.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
О́б’ядзь (*вобʼядзь) ’плюшнік’ (Сл. ПЗБ). Магчыма, народна-этымалагічнае тлумачэнне супадае тут (figura etymologica) з навуковым. Пар. «Обʼядзь была міз дарогу, каровы абʼядаліся» (Сл. ПЗБ, 3, 254). Да аб‑есці, гл. абед.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бэ́да аднаколка; двухколка’ (Нас.). Як і беда́ (гл.; там і літ-pa), з польск. bieda ’тс’ (< лац. biga). Але бэ́да, здаецца, адлюстроўвае палескую фанетыку (калі мець на ўвазе народна-этымалагічную сувязь з *běda ’бяда’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)