Самарда́к ’удар па твары’, ’хвароба ў роце, калі баляць сківіцы’, ’пахмурны, упарты, маўклівы чалавек’, ’упартасць, маўклівасць’ (ТСБМ), самурда́ка ’ўпартасць, маўклівасць’ (Касп.), самарды́ка ’нягодніца’ (Мат. Гом.). Улічваючы пераважна ўсходнюю лакалізацыю гэтых лексем, магчыма выдзеліць прыст. са‑, якая тут часта ўжываецца замест з‑, с‑; тады да морда (гл.), асабліва параўн. разважанні аб роднасці ўсх.-слав.морда і славен.mrd ’грымаса’. Адсюль першаснае значэнне, відаць, было ’чалавек з выразам, грымасай незадаволенасці’.
◎ Пілімо́, пільма ’вялікі страўнік’ (паст., лаг., Сл. ПЗБ), ’жывот’ ці ’морда’ (полац., Нар. лекс.). Балтызм. Параўн. літ.pylimas ’месца, куды што-небудзь наліваюць’ (Грынавяцкене, Сл. ПЗБ, 3, 517).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
mug
[mʌg]1.
n.
1) гліня́ны ку́бак
2) Sl. (абразьл.) ры́ла n., мо́рдаf.
3) Sl. хуліга́н, галаварэ́з -а m.
2.
v.t., Sl.
фатаграфава́ць для паліцэ́йскага ўжы́тку
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Мурдава́цца ’не стаяць на адным месцы, быць неспакойным (аб скаціне), гізаваць’ (Растарг.). Да прасл.mъrdati ’рухаць, варушыць, махаць’ (гл. больш падрабязна Куркіна, ОЛА–1972, 215–219). Гл. морда1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хра́паж.
1.мо́рда (у крупных животных);
2. (часть переносья у животных) храп м.;
3.прост., груб. ро́жа;
даць па ~пе — дать по ро́же
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пы́са ’ніжняя частка галавы жывёліны (з губамі і ноздрамі)’; груб. ’твар’ (ТСБМ, Сцяшк.), ’мыса ў каровы, цяляці’ (ЛА, 1; Бяльк., Мат. Гом.), ’храпа ў каня’ (ЛА, 1; Бяльк.), ’морда’ (Некр., Ян., Растарг.), пы́сы ’канец морды з губамі’ (Шат.; чэрв., Сл. ПЗБ), параўн. укр.пи́сьо ’тварык’. Хутчэй за ўсё, адваротны дэрыват ад пы́сак, пы́ска (гл.), пад уплывам мы́са ’морда свойскай жывёлы’ (гл.); бадай, не звязана з усх.-славац.pusa (< польск.buzia, балг.бу́за, карпатызм, гл. Клепікава, Исслед. по слав. диал., 5, 208).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пы́ца груб. ’морда, твар’ (Ян.), ’чалавек з вялікім непрыгожым тварам’ (Растарг.), сюды ж пыця́тый ’мардаты, пухлашчокі’ (пін., Нар. лекс.), пыца́н ’тоўсты чалавек’ (Бяльк.). Хутчэй за ўсё, адваротны дэрыват ад пы́цка, пы́цак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
papa
I
ж. толь
IIм.уст.жарт.
тата; татка
IIIж.разм.
зяпа; морда
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Пры́са, пры́за, мн. л. пры́сы, пры́зы, пры́скі ’непакрытая шэрсцю частка пысы ў каровы, каня’ (ТС; брэсц., малар., драг., пін., лельч., хойн., ЛА, 1), пры́сы ’вусы; вусы ў жывёл’ (Клім., Сл. Брэс.). Кантамінацыя пыса і *прыск < польск.prysk ’пыса ў каня’. Апошняе ад pryskać ’пырскаць’ (Брукнер, 440). Прасл.*prys‑ ’морда’ (ЕСУМ, 5, 576) роднаснае літ.prusnà (звычайна мн. л. prùsnos) ’морда (каровы, каня, авечкі)’, лат.prusnas ’губы, рот’, прус. Р. скл. адз. л. prusnas ’твар’, звязанымі чаргаваннем з літ.prausti ’мыць, умываць’ (Непакупны, Связи, 46–47).