Мату́н ’манюка, хлуслівы чалавек’ (Бяльк.; смарг., Сл. ПЗБ). Рус. моту́н ’мот; бясчэсны, непастаянны, безалаберны’. Да матаць (гл.). Суфікс той жа, што і ў муцю́н (< муці́ць ’хлусіць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ву́сы, -о́ў, адз. вус, ву́са, м.
1. Валасы над верхняй губой у мужчын.
Ён носіць в.
Адгадаваць в.
2. У жывёл: шчаціністыя валасы па баках верхняй губы.
Кот варушыць вусамі.
3. Тое, што і вусікі (у 2 і 3 знач.).
◊
І ў вус (сабе) не дзьме (разм.) — не турбуецца, не клапоціцца ні пра што.
Матаць (сабе) на вус што (разм.) — запамінаць з якой-н. мэтай, прымячаць.
Самі з вусамі (разм., жарт.) — не горшыя за іншых.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Матала́шка ’падстаўка для матавіла’ (слонім., Сцяшк. Сл.), (перан.) ’жанчына, якая шмат гаворыць без сэнсу’ (КЭС, лаг.). Ад ⁺матала́ха, якое да ⁺матала́ць < мата́ць (гл.). Суфікс ‑а‑л‑ перадае рэгулярнае, шматразовае дзеянне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мутовяз, муто́выз ’дзяга (учкур) у штанах’ (паўн.-усх. КЭС). Рус. мутове́з, муто́виз, муто́ва́с і інш. Да прасл. motovǫzъ < motati ’матаць’ і vǫzъ ’вузел’ (Фасмер, 2, 664). Гл. таксама мату́з, мотуз.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
замата́ць 1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
1. Матаючы, закруціць вакол чаго‑н., навіць на што‑н. Заматаць канец вяроўкі за слуп.
2. чым. Разм. Абкруціць, абматаць чым‑н. Заматаць шалікам шыю. Заматаць рану бінтам.
3. перан. Разм. Стаміць, знясіліць рознай работай, клопатамі і пад. Яго зусім заматалі розныя непаладкі.
замата́ць 2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Разм. Пачаць матаць 1.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Мата́ч ’матавіла’ (ваўк., Сл. ПЗБ), мата́шка ’прыстасаванне, на якое наматваюць ніткі з верацён’ (гродз., З нар. сл.; Сл. ПЗБ), мата́чка ’тс’ (Сцяшк.), ’вялікае верацяно для звівання пражы’ (Сл. ПЗБ). Да мата́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Матальга́ць, драг. матальга́тэ ’рабіць частыя махі’ (Нар. лекс.). Укр. метеллюга́ти, ’віляць, выкручвацца’, рус. новасіб. мотола́зить, урал. матало́сить ’бязладна махаць рукамі’. У выніку падаўжэння асновы дзеяслова матляць < мата́ць (гл.) пры дапамозе суфікса ‑га‑. Параўн. ст.-рус. мотолыга ’матыка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мутасок ’учкур у портках’ (паўн.-усх., КЭС). Рус. тул. муто́взок, мутовзо́к, варон. муто́зак, муто́вузок, азерб. муто́зик, пенз. мутове́зок, пск. мутовязь ’вяровачка, тоўстая нітка’ — усе (і іншыя) з motovǫzь. Да мата́ць і вузел (гл.). Гл. яшчэ мутавя́з, мату́з.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Матану́ць (перан.) ’кінуць’ (даўг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’махнуць’, ’выбегчы’ (Нар. Гом.). Рус. урал. мотану́ть ’хутка, раптоўна прабегчы, мільгануць’, смал. мотану́ться ’тс’. Да мата́ць (гл.). Суфікс ‑а‑ перад ‑nǫ‑ перадае раптоўнасць дзеяння. Сюды ж матані́на ’мітусня, беганіна’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
подёргивать несов.
1. (дёргать слегка, с перерывами) пату́зваць, пашмо́ргваць; пато́ргваць; см. подёргать 1;
2. (делать непроизвольные, судорожные движения) падры́гваць, паце́пваць, матля́ць, мата́ць;
подёргивать плеча́ми паце́пваць пляча́мі (плячы́ма);
подёргивать голово́й мата́ць галаво́й;
3. (сводить судорогой) безл. перасмы́кваць; (трясти) трэ́сці, калаці́ць; (корчить) крыві́ць, ку́рчыць;
его всего́ подёргивает яго́ ўсяго́ перасмы́квае (кало́ціць, кры́віць, ку́рчыць);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)