быть несов., в разн. знач. быць;

быть (чему) быць (чаму), а чаще переводится глаголом быть в соответствующем лице будущего времени;

быть бу́ре бу́дзе бу́ра, быць бу́ры;

быть тебе́ бу́дзеш ты, быць табе́;

будь (в знач.: если бы) калі́ б… быў (была́, было́), каб… быў (была́, было́);

будь он учёным, он бы… калі́ б (каб) ён быў вучо́ным, ён бы…;

не будь калі́ б не быў (не была́, не было́);

не будь у него́ друзе́й, он бы… калі́ б (каб) не было́ ў яго́ сябро́ў, ён бы…;

будь то (в знач.: всё равно кто, что) няха́й гэ́та, няха́й гэ́та бу́дзе (мн. бу́дуць), ці гэ́та, ці гэ́та бу́дзе (мн. бу́дуць);

будь то сам профе́ссор няха́й гэ́та (бу́дзе) сам прафе́сар, ці гэ́та (бу́дзе) сам прафе́сар,

будь, что буде́т а ўжо ж што бу́дзе, няха́й бу́дзе, што бу́дзе; што бу́дзе, то́е бу́дзе;

была́ не была́ было́ не было́, ці пан, ці прапа́ў;

как бы то ни́ было як бы там ні было́;

и был тако́в то́лькі яго́ і ба́чылі, і знік;

быть по сему́ уст. няха́й бу́дзе так;

как быть? што рабі́ць?;

ста́ло быть зна́чыць, выхо́дзіць;

так и быть няха́й бу́дзе так, (ладно) до́бра;

на́до быть (вероятно) ма́быць, напэ́ўна, му́сіць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

там

1. нареч. там;

т. і сям — там и сям;

т. і тут — там и тут;

вось т. — вот там;

2. нареч. там, пото́м;

т. віда́ць бу́дзе — там (пото́м) ви́дно бу́дет;

3. частица (в уступительных оборотах) там;

што б т. ні было́ — что бы там ни́ было; во что бы то ни ста́ло;

як бы т. ні было́как бы там ни́ было;

адна́ нага́ тут, друга́я т. — одна́ нога́ здесь, друга́я там

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

слы́шать несов.

1. в разн. знач. чуць;

я слы́шу че́й-то го́лос я чу́ю не́чы го́лас;

он одни́м у́хом не слы́шит ён адны́м ву́хам не чу́е;

ты слы́шал но́вость? ты чуў навіну́?;

приходи́те за́втра, слы́шите? прыхо́дзьце за́ўтра, чу́еце?;

2. (ощущать) чуць;

слы́шать за́пах чуць пах;

3. (ощущать, замечать) чуць, заўважа́ць;

я не слы́шал (не заме́тил), как уколо́л ру́ку я не чуў (не заўва́жыў), як укало́ў руку́;

не слы́шать (не чу́ять) ног под собо́й не чуць ног пад сабо́й;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Пу́тра1 ’кіслая мучная страва, саладуха’ (ТСБМ, Яруш.; в.-дзв., паст., брасл., віл., Сл. ПЗБ; мядз., Нар. словатв.; полац., Нар. сл.; Янук.; Нік. Очерки; Касп., Бяльк., ТС), ’цура’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’нясмачная, няякасная страва’ (брасл., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’страва з прасеянай жытняй мукі, заквашаная і запраўленая расцёртымі ягадамі’ (Малч.), ’усё, што робіць ежу крухмалістай’ (“как бы пудрит”) (Шн., 3), ’рэдкая гразь, балота’, ’раска на вадзе, якую ядуць качкі’ (гродз., ABSl, 9, 118), н. р. пу́тро ’саладуха’ (ТС), сюды ж путра́ны ’саладушны, зроблены з путры’ (Касп.), путря́нъй ’густы’ (гарад.; Нар. лекс.), параўн. укр. пу́тря ’страва з варанага ячменю і салодкага квасу’, рус. пу́тра, пу́тря, путро́ ’пойла з мукой; пшонная каша з маслам’. Запазычанне, у якасці крыніцы часцей за ўсё называецца літ. putrà ’рэдкая каша; поліўка; пойла’, лац. putra ’тс’ (Блесэ, SB, 5, 17–18, з літ-рай; Фасмер, 3, 413; гл. таксама Лаўчутэ, Балтизмы, 21, з літ-рай); бел. путра (“родъ худаго супа”) збліжаў з эст. pudder, puddro ’каша’ яшчэ Шымкевіч (Шымк. Собр.), параўн. таксама фін. puuro ’страва з мукі’, крыніцай запазычання якіх лічацца балтыйскія словы, што выводзяцца ад pùsti ’ўздувацца, набухаць’ (Фрэнкель, 681). Паводле Непакупнага (ABSl, 9, 118), гэта матывацыя пацвярджаецца ў адносінах да геаграфічных тэрмінаў, параўн. палес. зду́ховіна ’дрыгва’; Тапароў зыходным для гідронімаў з элементам put‑r‑ лічыць значэнне ’нешта разлезлае, няўстойлівае, нізкаякаснае’ і адносіць сюды літ. pùtryti, putróti ’чмякаць’, pùtarnoti ’плявузгаць’, лат. putrât, putruôt ’тс’, а таксама рус. пу́трить ’лаять’ (“что-то вроде ’разнести в пух и прах’, ’стереть в порошок’, ’размазать’”), што ўзыходзяць да і.-е. peu̯‑r *pou̯‑, *pū̆‑ з элементам ‑r‑ і семантыкай ’успухаць, раздавацца, разрэджвацца’ і ’гніць, раскладацца’ (Балто-слав. иссл., 1988–1996, 277). Параўн., аднак, заўвагу Віцьбіча: “Путра — усяго толькі нацыянальная латышская зацірка, якую часта можна спаткаць на стале латышскіх беднякоў” (Полымя, 1998, 3, 258), а таксама гродз. пу́тра (Цых.), по́тра (Скарбы) ’пацяруха’: перацерлі мышы зерне ў кублі, адна путра, што дазваляе хаця б для часткі слоў дапусціць сувязь з церці, тру (гл.).

Пу́тра2 ’лёгкія’ (мазыр., Шатал.). Няясна; магчыма, звязана з *ǫtrь ’унутранасці’, параўн. нутро́ ’сярэдзіна, вантробы’ (гл.), вагку́ша ’пячонка’, лёгку́ша ’лёгкія’.

Пу́тра3 ’пацяруха’ (Цых.). Гл. по́тра ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Stultus nil celat, quod habet sub corde revelat

Дурны нічога не тоіць, што ў сэрцы мае ‒ адкрывае.

Глупый ничего не скрывает, что в сердце имеет ‒ открывает.

бел. Што ў мудрага на думцы, у дурнога на языку.

рус. Человек с коротким умом обзаводится длинным языком. Собака ‒ и та без нужды не лает, а дурачина, как оси на, шебаршит без причины. Что у дурака на уме, то и на языке. Длинный язык с умом не в родстве.

фр. Fol semble sage quand il se tait (Дурак кажется умнее, когда он молчит).

англ.

нем. Jede Elster kommt durch ihr Schwatzen um (Всякая сорока погибает от своей болтовни). Der Schwatzhafte schadet sich selbst (Болтливый вредит себе сам).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Fascibus excolitur, ut amictu quis redimitur

Як хто апранаецца, такімі пашанамі і надзяляецца.

Как кто одевается, такими почестями и наделяется.

бел. Калі ў кепскім кажусе, не садзіся на куце. Калі худ, то ў кут. Прыбяры пянька ‒ стане за панка.

рус. Хороший наряд, так и чай варят; худой наряд, так и так сидят. Тот и умён, кто богато наряжён. По одёжке встречают.

фр. Riche habit fait fol honorer (Богатая одежда заставляет и дурака уважать). C’est la robe qu’on salué (Приветствуют платье/одежду).

англ. Clothes make the man (Одежда делает человека). Fine feathers make fine birds (Красивые перья делают красивых птиц).

нем. Das Kleid macht den Mann (Одежда делает человека). Wer sich putzt, ist nicht klug (Кто наряжён, не умён).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

грэх

1. сущ. (род. граху́) м., в разн. знач. грех;

2. в знач. сказ., разг. грех, грешно́;

г. вам так гавары́ць — грех (грешно́) вам так говори́ть;

браць г. на душу́ — брать грех на́ душу;

з грахо́м папала́м — с грехо́м попола́м;

няма́ чаго́ грахі́ таі́ць — не́чего греха́ таи́ть;

як на г.как на грех;

дале́й ад граху́ — от греха́ пода́льше;

смяро́тны г. — смерте́льный грех;

першаро́дны г. — перворо́дный грех;

што пра́ўда, то не г.посл. что пра́вда, то не грех;

нядо́ўга і да граху́ — до́лго ли до греха́;

і смех і г.погов. и смех и грех;

ра́да б душа́ ў рай, ды грахі́ не пуска́юцьпосл. рад бы в рай, да грехи́ не пуска́ют;

прапа́ў мех — на ба́цьку г.погов. с больно́й головы́ на здоро́вую

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

у́тро ср.

1. ра́ніца, -цы ж., ра́нак, -нку м.;

к утру́ пад ра́ніцу;

2. перен. (начало) пача́так, -тку м., ра́ніца, -цы ж., зо́лак, -лку м.;

одно́ у́тро аднае́ ра́ніцы, адно́йчы ра́ніцай;

под у́тро пад ра́ніцу;

с утра́ до́ ночи з ра́нку да но́чы;

до утра́ да ра́ніцы;

ра́нним у́тром ра́нічкаю, (на рассвете) на до́світку;

с утра́ з ра́ніцы;

по утра́м ра́ніцамі, заўсёды ра́ніцай;

на у́тро наза́ўтра ра́ніцай;

ка́к-то у́тром аднае́ ра́ніцы;

у́тро ве́чера мудрене́е пераначу́ем, бо́лей пачу́ем;

до́брое у́тро! до́брай ра́ніцы!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Pauper mutatur, si dives efficiatur

Бедны змяняецца, калі робіцца багатым.

Бедный изменяется, если становится богатым.

бел. Тады дурны гардзее, як забагацее. Як пабагацелі, то й папыхацелі. Як забагацеў, дык і завяліся мухі ў носе.

рус. Мужик богатый ‒ что бык рогатый. Посади деревенскую овцу в почёт ‒ будет не хуже городской козы. Не дай Бог свинье роги, а мужику панство. Мужик богатый ‒ что бык рогатый: в тесные ворота и не влезет. Кто в чин вошёл ли сой, тот в чине будет волком.

фр. Il n’est orgueil que du pauvre enrichi (Никто так не чванится, как разбогатевший бедный).

англ. Money is a good servant but a bad master (Деньги ‒ хороший слуга, но плохой господин).

нем. Ein reicher Bauer ‒ ein gehörnter Ochse (Богатый крестьянин ‒ бык с рогами).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Cogitato quàm longa sit hiems

Думай наперад, якая працяглая зіма.

Думай наперёд, как продолжительна зима.

бел. Кінь за сабою ‒ знойдзеш перад сабою. Што летам збярэцца, тое падбярэцца. Як прыйшоў Спас ‒ бяры рукавіцы ў запас. Кінь хлеб-соль назад, а ён наперадзе апынецца. Лета ‒ прыпасіха, зіма ‒ прыбярыха. Кінь перад сабою, убачыш за са­бою.

рус. Едешь на день, бери хлеба на неделю. Пришёл Спас ‒ держи рукавички про запас. Готовь летом сани, а зимой телегу. Готовь сани с весны, а колёса с осени. Чем глубже семя схоронится, тем лучше уродится. Готовь квас на зимний Спас. И зимой будет ягода, коль заготовить загодя.

фр. L’hiver mange le printemps, l’été et l’automne (Зима съедает весну, лето и осень).

англ. Keep something for a rainy day (Береги что-то на дождливый день).

нем. Was der Sommer beschert, der Winter verzehrt (Что дарит лето, зима поглощает/потребляет).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)