небылі́ца, ‑ы, ж.
1. Паведамленне пра тое, чаго не бывае ў рэчаіснасць выдумка. [Вайцяхоўскі:] — Тут, чалавеча, так перамешана быль з небыліцай, што цяжка адрозніць, дзе праўда, а дзе творчая фантазія расказчыкаў. Машара. // Плёткі, хлусня. Бабы-пляткаркі, .. сабраўшыся ля калодзежа, разносяць небыліцы; — Гэта ж дзіва — пайсці ад мужыка. Каваль.
2. Від жартаўлівых твораў вуснай славеснасці; казка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
імгне́нне, ‑я, м.
Вельмі кароткі прамежак часу; міг, момант. З табою век імгненнем здасца, З табою час плыве, бы ў казцы, Сама ты — казка, дзіўны сон. Лойка. Юрка сеў. Нейкае імгненне ў класе панавала цішыня. Курто.
•••
У адно імгненне — тое, што і у адзін міг (гл. міг).
У імгненне вока — надта хутка, адразу ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скла́дка I ж., в разн. знач. скла́дка;
распаро́ць ~ку — распоро́ть скла́дку;
~кі зямно́й кары́ — скла́дки земно́й коры́
скла́дка II ж.: ка́зка-с. нар.-поэт. ска́зка-скла́дка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пры́казка, ‑і, ДМ ‑зцы; Р мн. ‑зак; ж.
1. Устойлівае вобразнае выслоўе павучальнага зместу, якое носіць абагульняючы характар. Нічога ў спадчыну не даў мне бацька, Апроч вядомай прыказкі людской: «Менш гавары, а болей слухай, Сёмка». Глебка. «Ліслівае цяля дзве маткі ссе». Вы гэту прыказку напэўна чулі ўсе. Крапіва.
2. Прыгаворка, зачын казкі. Гэта прыказка, а казка наперадзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Eandem incudem tundere (Cicero)
Біць па адным і тым жа кавадле.
Бить по одной и той же наковальне.
бел. Набіць аскому. Казка пра белага бычка.
рус. Тем же салом да по тем же ранам. Бить в (одну) точку. Набивать оскомину. Сказка про белого бычка.
фр. Agacer les dents (Набивать оскомину). L’histoire du petit navire (История/рассказ про маленький кораблик).
англ. The same old story (Всё та же старая сказка).
нем. Immer das alte Lied singen (Всегда петь старую песню).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
tale [teɪl] n.
1. апавяда́нне; апо́весць; пада́нне;
a romantic tale раманты́чная гісто́рыя, “Winter’s Tale” «Зі́мняя ка́зка» (п’еса Шэкспіра)
2. плётка, чу́тка, пагало́ска;
It’s only a tale. Гэта толькі плёткі.
♦
old wives’/travellers’ tales вы́думкі, ка́зкі, плёткі, небылі́цы;
tell tales распуска́ць плёткі, плятка́рыць
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
прататы́п, ‑а, м.
Кніжн. Першавобраз, арыгінал, першапачатковы ўзор. Падобная беларуская казка магла быць адным з прататыпаў да балады [А. Міцкевіча] «Рыбка». Лойка. // Асоба, якая паслужыла аўтару арыгіналам для стварэння літаратурнага вобраза, а таксама літаратурны тып, вобраз, які паслужыў узорам для другога аўтара. У галоўнага героя «Дрыгвы» — дзеда Талаша — быў свой рэальны прататып. Гіст. бел. сав. літ. Прататыпам для гэтага вобраза паслужыў славуты, вядомы ўсяму беларускаму народу бацька Мінай. «Полымя».
[Грэч. prōtotypon.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
раката́ць, ‑качу, ‑кочаш, ‑коча; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Абзывацца дробным раскацістым гулам. А трактар ракатаў роўна, упэўнена... Гроднеў. Мне хацелася бегчы за .. [чайкамі] па гразі, бегчы ў заімглёны свет, туды, дзе ракоча і пеніцца мора, бае казку аб тым, што цудоўны, бязмежны свет не казка, а сапраўднасць. Брыль.
2. Гаварыць, спяваць нізкім раскацістым голасам. За абабітымі дэрмацінам дзвярыма ракатаў начальніцкі бас. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыпаве́стка ’дадатак да аповесці, апавядання; прымаўка’ (Нас.), прыповесьць ’прытча’ (Ласт.), ст.-бел. приповѣсть ’прымаўка’ (Ужэвіч, 1616, гл. Карскі 2-3, 92), приповесть, приповястка ’тс’, приповясть ’прытча’ (Ст.-бел. лексікон). Укр. припові́стка, припові́сть ’прыказка, прымаўка; апавяданне; прытча’, припові́дка ’прыказка, прымаўка’. Улічваючы фанетыку, магчыма, запазычана з польск. przypowieść ’прытча, прымаўка’, паводле Банькоўскага (2, 946), ад przypowiedzieć ’расказаць з маральна-дыдактычным намерам’. Глухак (503) аналагічнае харв. pripovijédati ’расказваць’ лічыць калькай лац. praedicare, што зусім не абавязкова пры наяўнасці *povědati ’распавесці’, параўн. таксама серб.-харв. при̏повест ’прымаўка’, prȉpovijetka ’апавяданне, казка’, славен. pripovêdka ’тс’; гл. Сной₂, 578.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сфінкс, ‑а, м.
1. У старажытным Егіпце — каменная скульптура ляжачага льва з чалавечай галавой, якая ўвасабляла магутнасць фараона.
2. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — крылатая істота з тулавам ільва, з галавой жанчыны, якая забівала падарожнікаў, што не маглі разгадаць зададзеную загадку. // Пра таго, хто (або тое, што) з’яўляецца загадкай, хто (што) незразумелы (незразумела) для іншых. Вікця — дзяўчына, якую чакае Веньямін, — таксама казка. Сфінкс. Навуменка.
3. Малпа з роду павіянаў.
4. Род буйных матылёў.
[Грэч. sphinx.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)