элега́нтны, ‑ая, ‑ае.

Зграбны, прыгожы, вытанчаны. На.. [Маі] было элегантнае паліто, у руках чорная сумачка. Ярашэвіч. Цяпер на Сіліцкім быў даволі элегантны плашч, на галаве капялюш, на нагах моцныя чаравікі. Арабей. З пакоя выйшла Зося.. У добра скроеным сінім плацці, з двух’яруснай прычоскай-куклай, расчырванелая, яна мела амаль элегантны выгляд. Шамякін. // З густам, прыгожа адзеты; які трымае сябе галантна, далікатна. У белых кашулях і бліскучых чаравіках элегантныя салісты выконвалі лёгкія эстрадныя песенькі аб каханні, сяброўстве, вернасці — на ўсе тэмы, якія толькі цікавяць людзей. Гаўрылкін.

[Фр. élégant.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ахламо́н ’неарганізаваны, неакуратны, зацюканы чалавек’ (Юрч. Фраз. 2), вахламон ’неахайны чалавек’, вахламоня ’неахайная жанчына’, вахламондзія ’тс’ (Яўс.); слова вядома на большай частцы Беларусі са значэннямі ’чалавек, недалёкі ў разумовых адносінах’, ’чалавек без пачуцця ўласнай годнасці’, ’дрэнна выхаваны, некультурны чалавек’, ’неакуратны, неахайны чалавек’, ’неахайна адзеты чалавек’, няўклюда’ і інш. Рус. охламон дурань і гультай’, рус. дыял. охламон ’вялікі чалавек, у якога не ўсё ў парадку’. Няясна. Найбольш натуральнай здаецца сувязь з хлам ’старызна, дрэнь’ (Нас.), якое, паводле Бірылы, Бел. антр., 2 (пад Ахламёнак), можа выступаць у форме ахлам, параўн. таксама рус. дыял. хлам ’лахманы, старызна’, хламунина ’старая, зношаная адзежына’; параўн. таксама серб.-харв. hlamina ’зношаны абутак, уступкі’ (Скок, 1, 671); тады першапачаткова ахламон ’неахайна адзеты чалавек’ з экспрэсіўнай суфіксацыяй як у разявон ’разява’, пры гэтым магчымы ўплыў кантамінаваных форм тыпу рус. пск. ахломотья лахманы’. Аднак, прымаючы пад увагу аддзеяслоўны характар форм тыпу разявон, можна дапусціць утварэнне ахламон ад хламаць, хламнуць (ад гукапераймальнага хлам!), параўн. хламаць ’есці’ (пра свіней; рэдка абразліва — пра чалавека, КСТ), экспр. ’есці’ (Сержп., Грам., 61), хламнуць ’праглынуць (Бел. фраз., 62), суфіксацыя ахламон як у матон ’круцель, махляр, дзялок’ (Яўс., ад матаць); тады ахламон ’некультурны чалавек, мужык’, параўн. хамула ’некультурны чалавек’ ад хамаць ’прагна і гучна есці’, рус. дыял. охряпок ’дзеравеншчына, няўклюда’ ад хряпать ’есці многа’. Жаргонны характар слова дазваляе лічыць верагодным таксама дапушчэнне Супруна (вусн. паведамл.) аб сувязі з грэч. ὄχλος ’чэрнь, натоўп’ (да ст.-грэч. ὀχλο‑μανέω ’імкнуцца да папулярнасці’?), аднак пры гэтым узнікаюць пэўныя фармальныя цяжкасці. Параўн. з іншай суфіксацыяй ахлама́н ’неацёсаны, тупы чалавек’ (Цых.). Гл. Цыхун, БЛ, 8 (1975), 58–59.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

абшарпа́ны, ‑ая, ‑ае.

Разм.

1. Дзеепрым. зал. пр. ад абшарпаць.

2. у знач. прым. Падраны, зношаны, абадраны, абабіты. Апрануўся Апенька якраз як на паляванне: на ім былі мышынага колеру штаны.., абшарпаная скураная тужурка, а на нагах гумавыя боты. Навуменка. Стомленая і запыленая за дарогу, Галіна паставіла сярод двара свой абшарпаны студэнцкі чамадан і зморана села ля яго. Краўчанка. // Адзеты ў падранае, паношанае адзенне, у рызманы. Толькі позняй раніцай, калі людзі ўжо даўно паснедалі, чатыры незвычайныя падарожнікі, абшарпаныя і галодныя, дабраліся да горада. Няхай. Афіцэр падазрона і з непаразуменнем паглядаў на абшарпанага маладога чалавека. Чорны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

наря́днее сравнит. ст.

1. нареч. прыгажэ́й, багаце́й; шыко́ўней, больш шыко́ўна, пышне́й; см. наря́дно;

2. прил. больш прыбра́ны, больш убра́ны; больш вы́страены; прыгажэ́й (багаце́й, шыко́ўней, больш шыко́ўна, пышне́й) адзе́ты (апра́нуты, апра́нены разг.); прыгажэ́йшы; багаце́йшы; шыко́ўнейшы, больш шыко́ўны; пышне́йшы; см. наря́дный.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

мане́ра, ‑ы, ж.

1. Спосаб дзеяння, прыём. Тое, што мы завём подзвігам, — для.. [М. Багдановіча] натуральная манера мысліць і жыць. М. Стральцоў. Такая манера запытання па меншай меры сведчыла аб непавазе да асобы войта, і, па-другое, мела ў сабе як бы характар допыту. Колас. // Звычка, прывычка. — Што за манера з госцем праз зачыненыя дзверы размаўляць? Новікаў.

2. Сукупнасць прыёмаў, характэрных рыс творчасці. Пісьменнік [К. Чорны] прынёс у літаратуру свае тэмы, арыгінальную манеру пісьма. Лужанін.

3. толькі мн. (мане́ры, ‑пер). Знешнія формы паводзін, спосаб трымацца. Перада мной сядзеў сімпатычны інтэлігентны чалавек.. Непасрэдныя і сяброўскія манеры гэтага чалавека выклікалі мяне да шчырасці. Карпюк. [Язэп] чалавек спрытны, адзеты на гарадскі лад, манеры ў яго, як у пана. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

здушы́ць, здушу, здушыш, здушыць; зак., каго-што.

1. Абхапіўшы, з сілаю сціснуць. І не паспеў Сяргей зрабіць і аднаго руху, як на яго ззаду навалілася нейчае, як дуб, крэпкае цела, і жалезныя рукі, як абцугі, здушылі плечы. Колас. // Акружыўшы, абступіўшы з усіх бакоў, заціснуць. Здушылі ў натоўпе. □ Усё цела ў [Шуры] ныла. Мусіць, ад таго, што каля варот моцна здушылі. Арабей. // перан. Пазбавіць свабоды; заняволіць. О вы, што век цэлы адзеты і сыты, .. Вы рады б і песню здушыць, апляваць. Купала.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сціснуць (горла, грудзі), перашкодзіўшы дыханню. Спазмы здушылі Вялічкава горла. Чорны. // перан. Выклікаць пачуццё прыгнечанасці, душэўнага болю (у грудзях, сэрцы). Сум зноў балюча здушыў Машына сэрца. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

скро́мны, ‑ая, ‑ае.

1. Такі, што не любіць хваліцца сваімі заслугамі; не ганарысты. І прывітаю разам шчыра Адданых партыі людзей — Тых скромных носьбітаў ідэй, Што нам прыносяць радасць міру. Колас.

2. Стрыманы, умераны; прыстойны ў жыцці, паводзінах. У адзенні ёсць прыкметы, І па ім відаць ваш густ: Скромны — скромна і адзеты... Непачаловіч. [Пані Мар’я:] — Маю такую дзяўчыну, вельмі бедных бацькоў. Скромная, маладая і нават прыгожая. Бядуля.

3. Які нічым не вызначаецца, просты, звычайны. Адны ў дрыгве карчуюць гаць — Паўзуць уверх карчы, Другія вараць у катлах Іх скромныя харчы. Купала. Быт Ваўковічаў быў вельмі просты, нават скромны. Васілевіч. // Звычайны, радавы (пра пасаду, работу і пад.). Там .. [Юткевіч] будзе скромным, непрыкметным настаўнікам гімнастыкі. Мікуліч. // Не яркі, не рэзкі (пра фарбы і пад.). Як рада ты жыццю нявольна, Уся пад срэбнаю расой Са стужкай скромнай між касой. Багдановіч.

4. Невялікі, нязначны. Хопіць подзвігаў і на вашу долю. А зараз пачнём з самага скромнага, — і .. [Лясніцкі] накіраваў .. [Маеўскую] ў якасці прапагандыста ў далёкую вёску. Шамякін. Фарсавыя моманты і прыёмы .. адыгрываюць у п’есах Марцінкевіча вельмі скромную ролю. Ярош.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нішто́ 1, нічо́га, нічо́му, нішто́, нічы́м, ні аб чым, займ. адмоўны.

1. Ні адзін, ніякі прадмет, ніякая справа, з’ява і г. д. Штодня глядзеў я, безнадзейны, На ўсход і захад залаты, Сачыў за небам пільна, дбала, За кожнай хмаркаю на ім, Глядзеў, ці хіліцца ўніз дым, — Дажджу нішто не абяцала. Колас. Не відаць было ні вёскі, якую Сомік хацеў абмінуць, і нічога іншага, на чым магло б спыніцца вока. Крапіва. [Астаповіч] стаяў і не варушыўся. Час для яго цяпер не мераўся нічым. Чорны.

2. у знач. наз. нішто́, нескл., м. Пра каго‑, што‑н., хто (што) нічога сабой не ўяўляе, не мае ніякай цаны. [Лясніцкі:] — Вялікая сіла — мара. Чалавек без яе быў бы нішто. Шамякін.

•••

Без нічога ніякага — без дай прычыны; раптоўна.

За нішто — а) прадаць, купіць за вельмі нізкую цану, вельмі танна; б) без прычыны, без падставы, ні за што.

Звесці на нішто гл. звесці.

Звесціся на нішто гл. звесціся.

Нічога не варты гл. варты.

Нічога не выйдзе гл. выйсці.

Нічога не значыць гл. значыць.

Нічога не зробіш (не папішаш) гл. зрабіць.

Нічога не скажаш гл. сказаць.

Нічога падобнага — выраз рашучага адмаўлення, нязгоды.

нішто́ 2,

1. прысл. (часта ў спалучэнні са словам «сабе»). Нядрэнна, ніштавата, даволі добра. Кормяць нішто. □ Гэты [чалавек] нішто сабе адзеты, у чорнай кашулі, падпярэзан шырокім поясам. Колас. [Сярго:] А дома як, жывуць нішто? [Мелех:] Нішто... Глебка.

2. безас. у знач. вык. Хоць бы што; не шкодзіць. [Падлетак-дзяўчынка] ужо ў пару з маткай сядзіць за верацяном праз цэлыя зімовыя вечары — і нішто. Зарэцкі.

3. у знач. вык. (часта ў спалучэнні са словам «сабе»). Неблагі, нядрэнны, даволі добры. Ураджай нішто. □ Кабылка была нішто сабе, толькі худаватая. Чарнышэвіч. [Аграном:] — Нішто дзяўчына. Гаспадарлівая, відаць. Пальчэўскі. [Андрэй Барысавіч:] — Дык, кажаш, здароўе, матчына нішто сабе? Мехаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

у I (перед словами, начинающимися на ў — ва, ува) предлог

1. с род., в разн. знач. у;

у генера́ла сівы́я валасы́ — у генера́ла седы́е во́лосы;

у яго́ балі́ць галава́ — у него́ боли́т голова́;

прасі́ць кні́гу ў ву́чня — проси́ть кни́гу у ученика́;

шыць паліто́ ў краўца́ — шить пальто́ у портно́го;

жыць у тава́рыша — жить у това́рища;

вучы́цца ў старэ́йшых — учи́ться у ста́рших;

у канюшы́ны трайча́сты ліст — у кле́вера тройча́тый лист;

2. с вин., в разн. знач. в, во;

уе́хаць у лес — въе́хать в лес;

запіса́ць у сшы́так — записа́ть в тетра́дь;

зайсці́ ў шко́лу — зайти́ в шко́лу;

даро́га ў го́рад — доро́га в го́род;

паглядзе́ць ва ўсе бакі́ — посмотре́ть во все сто́роны;

пайсці́ ў актры́сы — пойти́ в актри́сы;

паступі́ць у інстыту́т — поступи́ть в институ́т;

пусці́цца ў ско́кі — пусти́ться в пляс;

ве́рыць у перамо́гу — ве́рить в побе́ду;

гуля́ць у ша́шкі — игра́ть в ша́шки;

глядзе́ць у акно́ — смотре́ть в окно́;

адзе́ты ў фо́рму — оде́тый в фо́рму;

запрэ́гчы ў са́ні — запря́чь в са́ни;

пафарбава́ць у зялёны ко́лер — покра́сить в зелёный цвет;

ператво́рым зямлю́ ў квітне́ючы сад — преобрази́м зе́млю в цвету́щий сад;

кла́сці се́на ў ко́пы — скла́дывать се́но в ко́пны;

паста́віць у су́вязь — поста́вить в связь;

уве́сь у дзе́да — весь в де́душку;

у мі́рны час — в ми́рное вре́мя;

у сераду́ — в сре́ду;

адзі́н раз у год — оди́н раз в год;

пло́шча ў два гекта́ры — пло́щадь в два гекта́ра;

у два разы́ больш — в два ра́за бо́льше;

у пе́ршую чаргу́ — в пе́рвую о́чередь;

сказа́ць у апраўда́нне — сказа́ть в оправда́ние;

прыйшлі́ ў го́сці — пришли́ в го́сти;

ко́ўдра ў кле́тку — одея́ло в кле́тку;

3. с вин. (для указания направленности действия на предмет) в, во; (с глаголами страля́ць и т.п. — ещё) по (кому, чему);

сту́каць у акно́ — стуча́ть в окно́;

страля́ць у праці́ўніка — стреля́ть в проти́вника (по проти́внику);

4. с вин. (вплоть до, достигая чего-л.) до (чего); по (что);

намяло́ сне́гу ў по́яс — намело́ сне́гу до по́яса (по по́яс);

трава́ ў кале́на — трава́ по коле́но (по коле́ни);

5. с вин. (при указании времени — в значении: в определённые дни, часы и т.п.) по (чему);

у свя́ты — по пра́здникам;

у выхадны́я дні — по выходны́м дням;

6. с вин. (идти с целью собрать, заготовить что-л.) за (чем); по (что);

пайсці́ ў грыбы́ — пойти́ за гриба́ми (по грибы́);

7. с предл., в разн. знач. в, во;

у ле́се — в лесу́;

сняжы́нкі кружы́ліся ў паве́тры — снежи́нки кружи́лись в во́здухе;

прачыта́ць у газе́це — прочита́ть в газе́те;

боль у нага́х — боль в нога́х;

трыма́ць у па́мяці — держа́ть в па́мяти;

стая́ць у дзвяра́х — стоя́ть в дверя́х;

быць у па́ртыі — быть в па́ртии;

са́мая шчаслі́вая ў све́це — са́мая счастли́вая в ми́ре;

гэ́та было́ ў чэ́рвеніэ́то бы́ло в ию́не;

у маладо́сці — в мо́лодости;

пе́ршы раз у жыцці́ — пе́рвый раз в жи́зни;

сла́ва расла́ ў пахо́дах — сла́ва росла́ в похо́дах;

у ху́ткім ча́се — в ско́ром вре́мени;

расказа́ў усё ў двух сло́вах — рассказа́л всё в двух слова́х;

спыні́цца ў нерашу́часці — останови́ться в нереши́тельности;

жыць у зго́дзе — жить в согла́сии;

е́хаць у са́няхе́хать в саня́х;

усе́ былі́ ў збо́ры — все бы́ли в сбо́ре;

разбіра́цца ў фа́ктах — разбира́ться в фа́ктах;

шыро́кі ў пляча́х — широ́кий в плеча́х;

ро́зніца ў гада́х — ра́зница в года́х;

спецыялі́ст у гэ́тай спра́ве — специали́ст в э́том де́ле;

нясто́мны ў по́шуках — неутоми́мый в по́исках;

быў у валёнках — был в ва́ленках;

жанчы́на ў бе́лым хала́це — же́нщина в бе́лом хала́те;

гру́дзі ў медаля́х — грудь в меда́лях;

во́кны ў ваго́нахо́кна в ваго́нах;

ва ўся́кім вы́падку — во вся́ком слу́чае;

8. с предл. (в направлении, следуя направлению) по (чему);

у кіру́нку да го́рада — по направле́нию к го́роду;

ва ўсіх напра́мках — по всем направле́ниям

у II межд. (при выражении угрозы, укоризны, негодования) у;

у! банды́т — у! банди́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

на I предлог

1. с вин. в разн. знач. на; (при указании на целевое назначение чего-л. — ещё) для (чего);

палажы́ць на стол — положи́ть на стол;

насадзі́ць чарвяка́ на кручо́к — насади́ть червяка́ на крючо́к;

надзе́ць чахо́л на крэ́сла — наде́ть чехо́л на кре́сло;

звалі́ць віну́ на каго́е́будзь — свали́ть вину́ на кого́-л.;

запіса́ць кні́гу на бра́та — записа́ть кни́гу на бра́та;

вярну́ўся на фа́брыку — верну́лся на фа́брику;

пае́хаць на Нёман — пое́хать на Нёман;

прые́хаць на Пале́ссе — прие́хать на Поле́сье;

прыйшлі́ на кватэ́ру — пришли́ на кварти́ру;

ісці́ на святло́ — идти́ на свет;

даро́га на Магілёў — доро́га на Могилёв;

вы́йсці на даро́гу — вы́йти на доро́гу;

стаць на кале́ні — встать на коле́ни;

гля́нуць на ба́цьку — посмотре́ть на отца́;

не злу́йся на мяне́ — не серди́сь на меня́;

палява́нне на буйно́га зве́ра — охо́та на кру́пного зве́ря;

падо́бны на ба́цьку — похо́ж на отца́;

змяні́ць саху́ на плуг — смени́ть соху́ на плуг;

назна́чыць сустрэ́чу на нядзе́лю — назна́чить встре́чу на воскресе́нье;

адкла́сці на за́ўтра — отложи́ть на за́втра;

на гэ́ты раз — на э́тот раз;

но́ччу з субо́ты на нядзе́лю — в ночь с суббо́ты на воскресе́нье;

з дня на дзень — со дня на́ день;

пае́хаў на два дні — пое́хал на два дня;

скупы́ на сло́вы — скупо́й на слова́;

ма́йстар на вы́думкі — ма́стер на вы́думки;

непрыго́жы на вы́гляд — некраси́вый на вид;

асно́вы на зы́чны гук — осно́вы на согла́сный звук;

адда́ць дзі́ця на выхава́нне — отда́ть ребёнка на воспита́ние;

цэ́гла на будаўні́цтва — кирпи́ч на строи́тельство (для строи́тельства);

выпрабава́нне на трыва́ласць — испыта́ние на про́чность;

вучы́цца на до́ктара — учи́ться на врача́;

працава́ць на сям’ю́ — рабо́тать на семью́;

зрабі́ць на злосць — сде́лать на́зло́;

падня́ць на смех — подня́ть на́ смех;

пасла́ць тэлегра́му на Но́вы год — посла́ть телегра́мму на Но́вый год;

адзе́ты на гарадскі́ мане́р — одет на городско́й мане́р;

перакла́сці на белару́скую мо́ву — перевести́ на белору́сский язы́к;

здаць на «выда́тна» — сдать на «отли́чно»;

на све́жую галаву́ — на све́жую го́лову;

зашпілі́ць на ўсе гу́зікі — застегну́ть на все пу́говицы;

працягну́цца на дзяся́ткі кіламе́траў — протяну́ться на деся́тки киломе́тров;

па два тра́ктары на брыга́ду — по́ два тра́ктора на брига́ду;

дом на во́сем кватэ́р — дом на во́семь кварти́р;

пабі́ць на дро́бныя ча́сткі — разби́ть на ме́лкие ча́сти;

больш як на пяць ты́сяч рублёў — бо́лее пяти ты́сяч рубле́й;

се́сці на самалёт — сесть на самолёт;

вы́несці на маро́з — вы́нести на моро́з;

жыць на зарпла́ту — жить на зарпла́ту;

клі́каць на дапамо́гу — звать на по́мощь;

2. с вин. (при указании на отрезок времени) в;

два разы́ на ты́дзень — два ра́за в неде́лю;

3. с вин. (при обозначении сферы деятельности) в;

заступі́ць на паса́ду дырэ́ктара — вступи́ть в до́лжность дире́ктора;

4. с вин. пове́рх (чего);

надзе́ць на саро́чку — наде́ть пове́рх соро́чки;

5. с вин. (при обозначении сближения, столкновения, соприкосновения) о, об, о́бо;

спатыкну́цца на пень — споткну́ться о пень;

абапе́рціся няма́ на што — опере́ться не обо что;

6. разг., с вин. при словах хварэ́ць, хво́ры и т.п. переводится беспредложными конструкциями с твор. п.:

хварэ́ць на тыф — боле́ть ти́фом;

хво́ры на грып — больно́й гри́ппом;

7. с предл. на; (при указании на количество частей, из которых состоит что-л. — ещё) о;

кні́га ляжы́ць на стале́ — кни́га лежи́т на столе́;

трыма́ць на рука́х — держа́ть на рука́х;

на пры́вязі — на при́вязи;

су́мка на рэ́мені — су́мка на ремне́;

на ім ляжы́ць уве́сь кло́пат — на нём лежа́т все забо́ты;

прамо́ва на схо́дзе — речь на собра́нии;

на тым бе́разе рэ́чкі — на том берегу́ реки́;

жыць на ву́ліцы Купа́лы — жить на у́лице Купа́лы;

гэ́та было́ на Пале́ссіэ́то бы́ло на Поле́сье;

ця́жка на сэ́рцы — тяжело́ на се́рдце;

быць на ўтрыма́нні — состоя́ть на иждиве́нии;

спагна́ць злосць на кім-не́будзь — сорва́ть зло на ко́м-л.;

на гэ́тым сход быў зако́нчаны — на э́том собра́ние бы́ло зако́нчено;

на за́хадзе со́нца — на зака́те со́лнца;

на світа́нні — на заре́;

стая́ць на кале́нях — стоя́ть на коле́нях;

на маі́х вача́х — на мои́х глаза́х;

на некато́рай адле́гласці — на не́котором расстоя́нии;

паліто́ на ва́це — пальто́ на ва́те;

хадзі́ць на лы́жах — ходи́ть на лы́жах;

вазі́ць на кані́ — вози́ть на ло́шади;

праве́рыць на пра́ктыцы — прове́рить на пра́ктике;

ігра́ць на гіта́ры — игра́ть на гита́ре;

сма́жыць на ма́сле — жа́рить на ма́сле;

ляка́рства на спі́рце — лека́рство на спирту́;

на белару́скай мо́ве — на белору́сском языке́;

калдо́біна на калдо́біне — уха́б на уха́бе;

стол на трох но́жках — стол на (о) трёх но́жках

на II частица на;

на, занясі́ бра́ту — на, отнеси́ бра́ту;

вось табе́ і на́! — вот тебе́ и на́!;

на́ табе́! — на́ тебе́!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)