хуткадзе́йны, ‑ая, ‑ае.

Які хутка дзейнічае. Расказваючы пра электронныя хуткадзейныя вылічальныя машыны, Агей Міхайлавіч зазначыў, што на ўроках у школе яны вывучаюць толькі матэматычную азбуку. Шыловіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

чуфы́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Спец. Утвараць характэрны гук «чуф» (пра цецерукоў і пад.). [Бацька] прыманьваў цецерукоў да сябе, чуфыкаючы гэтак жа сама, як і яны. Масарэнка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

эфекты́ўнасць, ‑і, ж.

Уласцівасць эфектыўнага. Прадукцыйнасць грамадскай працы — важнейшы паказчык эфектыўнасці вытворчасці. □ Трэба больш думаць, клапаціцца пра эфектыўнасць тэхнікі, адчуваць сваю ўласную адказнасць за гэта. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

яле́й, ‑ю, м.

Аліўкавы алей, які выкарыстоўваецца ў царкоўным ужытку. // перан. Пра тое, што суцяшае, супакойвае. Не буду я табе ялею ў сваю прамову падліваць. Прыходзька.

[Ад грэч. elaion — алей.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

on​2 [ɒn] prep.

1. (пра месцазнаходжанне) на, каля́;

a ring on the finger пярсцёнак на па́льцы;

a café on the river кафэ́ ля ракі́, кавя́рня на бе́разе ракі́

2. (пра сродкі і спосабы перамяшчэння) на;

on foot пехато́й, пе́шкі, пе́шшу, пе́шым хо́дам;

on horseback вярхо́м, ве́рхам, ко́нна;

on tiptoe на па́льчыках, на ды́бачках

3. (пра час) у, на, па;

on the morning of the 18th of July ра́ніцай васямна́ццатага лі́пеня;

on Friday у пя́тніцу;

on Tuesdays па аўто́рках;

on arrival па прыбыцці́;

on time у час

4. аб, пра;

a book on music кні́га пра му́зыку

5. (пра кірунак) на, у;

on the left/right зле́ва/спра́ва;

knock on the door сту́каць у дзве́ры;

kiss smb. on the lips цалава́ць каго́-н. у гу́бы/ву́сны;

He turned his back on us. Ён павярнуўся плячамі да нас; (таксама перан.) Ён адвярнуўся ад нас;

on the radio/telephone/television па ра́дыё/тэлефо́не/тэлеба́чанні

♦

on behalf of ад імя́;

on the contrary наадваро́т;

on no account ні ў я́кім ра́зе;

Drinks are on me. Я плачу́ (за вы́піўку).

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

pull​2 [pʊl] v.

1. цягну́ць; валачы́; ту́заць; то́ргаць;

pull the curtains зашмо́ргваць або́ адшмо́ргваць фіра́нкі;

pull smth. to pieces разбіра́ць або́ разрыва́ць што-н. на ча́сткі;

“pull” «на сябе́» (надпіс на дзвярах)

2. выця́гваць; выдзіра́ць, вырыва́ць;

pull a tooth вырыва́ць зуб

♦

pull a face грыма́снічаць;

pull smb.’s leg infml уво́дзіць у зман, ашу́кваць; ≅ вадзі́ць каго́-н. за нос;

pull oneself together узя́ць сябе́ ў ру́кі

pull ahead [ˌpʊləˈhed] phr. v. выбіва́цца ў лі́дары

pull away [ˌpʊləˈweɪ] phr. v. (from) ад’язджа́ць, адпраўля́цца (пра транспарт)

pull down [ˌpʊlˈdaʊn] phr. v.

1. апуска́ць, сця́гваць уні́з

2. зно́сіць (пра будынак)

pull in [ˌpʊlˈɪn] phr. v. прыбы́ць на ста́нцыю (пра цягнік)

pull off [ˌpʊlˈɒf] phr. v.

1. infml паспяхо́ва завярша́ць

2. сця́гваць

3. з’язджа́ць на або́чыну (пра транспарт)

pull out [ˌpʊlˈaʊt] phr. v.

1. выця́гваць; выво́дзіць

2. крана́цца, адыхо́дзіць, ад’язджа́ць (пра транспарт)

pull through [ˌpʊlˈθru:] phr. v.

1. папра́віцца, ачуня́ць

2. пераадо́лець ця́жкасці

3. вы́ратаваць

pull up [ˌpʊlˈʌp] phr. v.

1. спыня́ць; спыня́цца (пра транспартны сродак)

2. : pull smb. up BrE, infml адчы́тваць каго́-н., рабі́ць заўва́гу або́ вымо́ву

3. выця́гваць, вырыва́ць (расліну з коранем)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

сцюдзёны, ‑ая, ‑ае.

Разм.

1. Які мае нізкую ці адносна нізкую тэмпературу; халодны (пра паветра, вецер і пад.). Вада ў .. [рэчцы] сцюдзёная, крынічная, чыстая, як крышталь. Новікаў. Хвілін праз сорак, у дадатак да ўсіх нашых няшчасцяў, мы [лётчыкі] трапілі ў густы сцюдзёны туман. Шамякін. Пуста і холадна цяпер там [на месцы сустрэчы], вербы атрасаюць апошняе лісце, сцюдзёны вецер вее ад ракі. Чарнышэвіч. / Пра цела, часткі цела. Лоб быў сцюдзёны, і Алег пакрыў яго далонню, а потым пачаў хукаць, грэць сваім дыханнем. Ермаловіч. [Ногі] былі дужа азызлыя, нібы падпухлыя, і дужа сцюдзёныя. Быкаў. // Які характарызуецца нізкай тэмпературай (пра пагоду, пару і пад.). У верасні ночы бываюць сцюдзёныя. Галавач. Іх [сяброў] прывялі за дрот зімой сцюдзёнай. Аўрамчык. У сцюдзёную зімовую пару аўтаматчыкі станавіліся на лыжы і рабілі рэйды ў тыл ворага. «Звязда». // Які не ацяпляецца; не ўцеплены (пра памяшканне). У доўгай, бы пуня, сцюдзёнай будыніне, апрача залы са сцэнай, былі два пакойчыкі. Мядзёлка. // Пазбаўлены цеплыні (пра рэчывы, прадметы, з’явы). Калючым сцюдзёным снегам гарэзна сыпле ў твар [вецер], сячэ, як шротам. Якімовіч. Сцюдзёная раса абмывае ногі, аж ломіць у суставах. Гамолка. // Ахалоджаны. Сцюдзёны квас.

2. Звязаны з адчуваннем холаду, з уяўленнем аб холадзе. Сцюдзёнае неба. / Пра цемень, сінь і пад. Ранак сустрэў Свету сцюдзёным блакітам чыстага неба. Гарбук. [Вочы старога рыбака] наглядзеліся за век і на яснае сонца, якога так шмат бывае на крынічна-празрыстай азёрнай вадзе, і на сцюдзёную чорную цемрадзь. Брыль. // перан. Які нагадвае па колеру лёд, глыбіню вады, паветраную прастору. Калі адцвітае яна — пяшчотна сіняя сцюдзёная краска — тады жыццё адкрывае ўсе вокны. Лынькоў.

3. Які не вылучае цяпла; не выклікае адчування цяпла (пра месяц, зоркі). А там, на радзіме, марозам убраны У сцюдзёныя зоры стары медны бор. Танк. / Пра зару, святло і пад. Калі ж разліўся ў роднай шыры Сцюдзёным сполахам усход, Ужо над пожнямі у вырай Вандроўнік-жораў вёў свой род. Кірэенка. / у вобразным ужыв. Гарэла каліна ў сцюдзёным агні. Дубоўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Перапа́длівы ’нясталы ў сіле і здароўі’ (Касп.); сюды ж пэ‑ рэпадэстый ’няўстойлівы, зменлівы — пра надвор’е’ (кобр., І łap. лекс.), польск. przepadzisty ’дажджлівы, які падае з перапынкамі’. Блізкая семантыка ў дзеясловаў перапасці, перанасіць ’схуднець’ (Др.-Падб., Гарэц.), прапасціся ’тс’ (ТСБМ, Янк. 3., Мат. Гом., Скарбы), перакідацца ’прыніжацца, вельмі дагаджаць’ (слонім., Нар. словатв.), перэпсідвацца ’згінацца ў пояс’ (ТС) і ў польск. przepadać się ’сохнуць, мізарнець, марнець’, ’ліць з перапынкамі (пра дождж)’, а таксама ў рус. перепадать ’худзець, слабець, знясільвацца’, перенадиться ’упасці’, ’пераставаць ісці (пра дождж)’. Параўн. таксама чэш. ргерасиў ’пахудзелы, змарнелы’. славен. prepadati ’прыходзіць да заняпаду’. Да прасл. *per‑padti. Гл. пера- і пасці (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Расі́цца 1 ’памалу есці’, звычайна ў прош. ч. з адмоўем не: не расі́лася ’і расінкі ў рот не брата’ (Сцяц.), росі́цца ’браць у рот, перакусваць’ (ТС), rasíś ’пажаданне з’есці, дакрануцца вуснамі’ (Варл.). Да раса́ 1 (гл.) са зразумелым метафарычным пераносам.

*Расі́цца 2 (rʼesʼitysʼa) ’цвісці, квітнець (пра жыта)’ (палес., Выг., Смул.). Параўн. укр. ряси́ти ’быць пакрытым лістамі, пладамі’, серб.-харв. ре́сити се ’прыгажэць’, ресати ’цвісці, распускацца’, балг. ря́сам ’цвісці, пакрывацца пупышкамі’, реся́ 3 ас. адз. л. ’выпускаць вусікі, распушвацца, цвісці (пра расліны)’. Гл. з іншым вакалізмам расаваць, укр. роси́ты ’цвісці (пра жыта)’ і пад., усё да *ręsa (Смулкова, Białoruś, 229), гл. раса́ 2.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Таласа́ ’дробныя хвалі на вадзе, зыб’ (слаўг., Яшкін, Слоўнік), ’дробныя зморшчыш, хвалі на вадзе’ (Ласт.), тало́сіцца ’злёгку хвалявацца, зыбацца (пра ваду)’, таласі́ць ’мігацець, мітусіцца (у вачах)’ (Ласт.). Нягледзечы на наяўнасць у гаворках некаторых міжземнаморскіх тэрмінаў (параўн. трымуктан, гл.), наўрад ці звязана з балканскім тэрмінам, параўн. макед. талас ’хваля, вал’, серб.-харв. та̏лас ’вал’, што ўзыходзіць да грэч. θάλασσα ’мора’ праз тур. talaz/talas/tales ’хваля, вал’, параўн. таксама харв. talàsati ’пералівацца (пра ваду, збожжа на полі)’, гл. Скок, 3, 438; Зайкоўскі, Слов. етим., 183; спец. пра грэчаскае слова гл. Ньюман, Arctos (Helsinki), 14, 51–78. Хутчэй звязана з наступным словам, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)