Прысо́с ’дзеянне паводле значэння дзеясловаў прысса́ць і прысса́цца’, ’прыстасаванне, пры дапамозе якога можна што-небудзь прыссаць, прысмактаць’ (ТСБМ), ’нізкае, вільготнае месца з глейкаватай глебай’, прысо́сьлівый ’нізкі, вільготны і глеісты (пра глебу)’ (Бяльк.). Да ссаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пу́па ’вада’ (у размове з дзецьмі) (ТС). Адносіцца да т. зв. імітатыўных слоў, пра што сведчыць славен. púpati ’піць’, паводле Сноя (515), “дзіцячая рэдуплікацыя”, пры якой вусны складваюцца так, як быццам бы рыхтуюцца нешта выпіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пуры́ны ’чорныя парэчкі’ (пін., Шатал.). Балтызм (Лаўчутэ, Балтизмы, 127); паводле меркаванняў, крыніцай паслужыла слова тыпу літ. puríena ’расліна мокрых лугоў’, звычайна ’лотаць’, што патрабуе дадатковых тлумачэнняў. Магчыма, звязана з папярэднім словам (гл.), параўн. пурышка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Піўні́чы, у прымаўцы: быў піўні́чым, а цяпер — ні́чым ’гаспадар віннага склепа’ (Янк. БП). Параўн.: пасада ў ВКЛ — піўнічы, паводле старажытнай мадэлі лоўчы (ад ловы ’паляванне’). З польск. piwniczy ’тс’, або самастойнае ўтварэнне ад піўніца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скацу́к ‘блыха’ (Сцяшк.; карэліц., Шатал., ЛА, 1). Да скака́ць, скочыць з суф. ‑ук, які ўтварае назвы жывых істот паводле ўласцівага ім дзеяння (гл. Сцяцко, Афікс. наз., 78); ‑ц‑, відаць, экспрэсіўнага паходжання або пад уплывам пацук.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ілгу́н, ілгу́ння ’непраўдзівы чалавек, выдумшчык, хлус’ (ТСБМ, Бяльк., Касп., Нас., Яруш.). Рус. лгун. Утворана ад ілгаць (гл.) з суф. ‑ун паводле мадэлі маўкун, гаварун, вяртун, ядун і г. д. (Сцяцко, Афікс. наз., 68). Параўн. ілжэц.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зда́ча, ‑ы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. здаваць — здаць (у 1–6 знач.). Здача збожжа дзяржаве. Здача экзаменаў.
2. Лішак грошай, які вяртаецца пры разліку. Даць здачу. // перан. Адказ на ўдар або знявагу. [Добка], калі яго нават аблаюць і пакрыўдзяць, не мог даць здачы. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зава́рка, ‑і, ДМ ‑рцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. заварваць — заварыць (у 1, 2 знач.). Заварка чаю. Заварка тканіны.
2. Разм. Сухі чай, які заварваюць у чайніку. Усыпаць у чайнік заварку. // Настой, які атрымліваецца ў выніку заварвання. Наліць заваркі ў шклянку. Чай з заваркай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
заклёпка, ‑і, ДМ ‑пцы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. заклёпваць — закляпаць.
2. Р мн. ‑пак. Металічны шпень з шырокай галоўкай на адным канцы, прызначаны для змацавання металічных частак чаго‑н. На зашмальцаваных тронках нажа ярка вызначалася жоўтыя заклёпкі накшталт рыбіных вачэй. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
давяршэ́нне, ‑я, н.
Дзеянне паводле знач. дзеясл. давяршаць — давяршыць.
•••
У давяршэнне чаго — у дадатак да таго, што папярэднічала, было раней. Снедалі. Бульба ў лупінах, падагрэтая.. учарашняя капуста, хлеб, як зямля, і халодныя аладкі.. У давяршэнне роскашы старая прынесла з прыпека .. гаршчок з соллю. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)