◎ Латы́р ’камень, уплецены лыкам у колца з лазовага дубца, які служыць грузілам да невадоў’ (Мял.). Укр.латир, олатіір ’янтар’, ц.-рус.алатырь ’камень, які Спас паклаў у падмурак Сіёнскага храма’, ’камень, каля якога ўпала Галубіная кніга’ (Бракгауз і Ефрон, Энц. сл., 9, 116–117), рус.арханг., валаг., арл., вяц.латырь, латыр, ёнаўск.латар, арл.бел латый камень, рус.ватарь‑камень, алатырь‑камень. Узыходзіць да іран.*al ätar‑ ’белы-гаручы’, параўн. рус. кальку (з іран.) бел‑горюч і частковую бел‑атор (Мартынаў, Балт. слав. исслед., 1980, 24–25). Роднаснае са словам ватрушка (< cvatra ’агонь’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Няту́біц ’пералёт мнагалісты, Anthyllis polyphylla W. et К.’ (гродз., Кіс.). Відаць, аднаго паходжання з ніту́біч (гл.); магчыма, «зашыфраваная» назва тыпу польск.toieść ’Ninceto- xicum’. toieść wielki ’Lysimachia’: не‑ту‑быць?, параўн. тубылец і пад. Будзішэўска (SOr, 39, 3–4, 273) ідэнтыфікуе з nietupicz ’тс’ (Федар.), які, паводле Федароўскага, асвячаюць на спаса і «ў час навальніцы кідаюць у спецыяльна распалены агонь» з мэтай засцерагчыся ад маланкі, што дае падставы выводзіць з не тупаць ’не стукаць (пра пярун)’ альбо са спалучэння *не ту(т) біць ’не сюды біць’ (засцерагальная формула). Гл. наступае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пераго́раць ’перагараваць’ (лях., Сл. ПЗБ), ’агораць, справіцца з чым-небудзь’ (Нар. Гом.) трэба разглядаць разам з аго́раць ’што-небудзь зрабіць, набыць з цяжкасцю’, горны ’гаротны, сумны’ (БРС), якія да прасл.*gorati: серб.-харв.пре́гор ’перажыванне, гора, смутак, журба’, ’забыццё журбы’; чэш.horati ’гарэць’, ст.-польск.gorać ’палаць, палымнець’, польск.gora ’агонь на пашы, які распальваюць пастухі’, рус.гора́ть ’знішчацца агнём’. Форма *gorati — даволі старая ступень вакалізму кораня побач з *gorěti і *‑garati, параўн. літ.garúoti ’выпарвацца; моцна жадаць’ побач з літ.gorúoti ’моцна жадаць; працаваць да поту’ (Трубачоў, Эт. сл., 7, 31).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пяке́льны (пякѣльный) ’звязаны з пеклам; страшны, страшэнны, жахлівы, нясцерпны’ (Нас., Шымк. Собр., Гарэц., Шат.): пяке́льны аго́нь (лаг., Сл. ПЗБ), сюды ж пяке́льнік ’чорт у пекле’ (Нік., Няч.), ’кат’ (Нас.), ’той, хто выконвае цяжкую працу’ (брасл., Сл. ПЗБ), пяке́льніца ’жанчына, што выконвае цяжкую працу; кепскае жыццё, пекла’ (брасл., Сл. ПЗБ; Сцяц.), ’халадэча’ (мядз., Жыв. сл.). Запазычана з польск.piekielny ’пякельны, страшэнны’, гл. Цвяткоў, Запіскі, 2, 71 (мяккі к перад ъ, “які праясніўся”, параўн. *pьkъlъ, гл. пекла). Параўн. польск.piekielnik (1471, < ст.-чэш.pekelník), piekielnica (1564), гл. Банькоўскі, 2, 549.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ча́сты
1. häufig, óftmalig; wiederhólt (паўторны);
2. (густы) dicht;
ча́сты грэ́бень ein díchter [féiner] Kamm; Stáubkamm m -(e)s, -kämme;
ча́сты лес díchter Wald;
3. (хуткі) schnell;
ча́сты аго́ньвайск Schnéllfeuer n -s;
ча́сты пульсмед beschléunigter [schnéller] Puls
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
зали́тьсов., в разн. знач. залі́ць, мног. пазаліва́ць;
зали́ть ска́терть залі́ць абру́с;
зали́ть гало́ши залі́ць гало́шы;
зали́ть бензи́н залі́ць бензі́н;
зали́ть ого́нь залі́ць аго́нь;
зали́ть подва́л залі́ць падва́л;
◊
зали́ть го́ре залі́ць го́ра;
зали́ть глаза́ залі́ць во́чы;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
to devour novel after novel — паглына́ць рама́н за рама́нам
He devoured every word — Ён пра́гна лаві́ў ко́жнае сло́ва
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
bank4[bæŋk]v.
1. нава́льваць, зграба́ць у ку́чы;
bank snow зграба́ць снег у ку́чы
2. акружа́ць ва́лам, рабі́ць на́сып
3. рабі́ць віра́ж (пра самалёт)
bank on[ˌbæŋkˈɒn]phr. v. разлі́чваць (на каго-н.), спадзява́цца;
I am banking on you to help me. Я спадзяюся на вашу дапамогу.
bank up[ˌbæŋkˈʌp]phr. v. падтры́мліваць аго́нь
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
płomień
płomie|ń
м. полымя; агонь;
miotacz ~ni вайск. агнямёт;
stanąć w ~niach — а) успалыхнуць; шугнуць, загарэцца;
перан. зарумяніцца, пачырванець;
morze ~ni — мора агню (полымя)
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
вы́смактаць, ‑кчу, ‑кчаш, ‑кча; зак., што.
Смокчучы, выцягнуць якую‑н. вадкасць, вільгаць і пад.; выссаць. Высмактаць сок з яблыка.//Разм. Выцягнуць якую‑н. вадкасць помпай або якім‑н. іншым прыстасаваннем. Агонь высмактаў газу з лямпы.//Разм. Прагна выпіць усё. [Настуля:] — Сам гарэлку высмактаў, а чалавека частаваць няма чым.Чарнышэвіч.