◎ Паўка́шак ’негустая каша’ (КЭС, лаг.). Першая частка слова паў⇉у выніку народнай этымалогіі за па- ў рэгіяналізме + пакашак (< прасл. *pa‑kaš‑ъkъ, дэмінутыўны суфікс якога мае значэнне ’другасны, не стопрацэнтны, падобны’ (Борысь, Prefiks., 53–54). Аналагічна ўтворана пасітак ’рэдкае сіта’ (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прыту́ліца ’жаўтазель фарбавальны, Genista tinctoria L.’ (Ласт., Кіс.). Магчыма, адаптаванае польск. przytulia ’павіліца, Galium aparine’, якое ад przytulić się па ўласцівасці расліны прыхіляцца, чапляцца, прытуляцца да чаго-небудзь (Махэк, Jména, 219). На жаўтазель назва была перанесена з-за той жа ўласцівасці.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

во́льнасць, ‑і, ж.

1. Свабода, незалежнасць. Мы кубкі ўздымалі За вольнасць людскую, за праўду на свеце. Броўка. [Белавус:] — Ішлі вы на смерць, на змаганне За люд наш, за вольнасць зямлі. Колас. // Самастойнасць, неабмежаванасць у дзеяннях. Дзесьці далёка засталася вайна, перапоўненыя салдатамі эшалоны, лазарэт, і вось ён вольны, сам па сабе, нікому не падуладны чалавек. Захацелася хутчэй і паўней адчуць гэтую вольнасць. Галавач.

2. Парушэнне агульнапрынятых правіл, адступленне ад нормы. Паэтычная вольнасць.

3. Нястрыманасць, фамільярнасць; нетактоўнасць. Вольнасць у абыходжанні.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Навоз 1 ’загуменне, дарожка, якая ідзе ўздоўж вёскі па загуменнях, поле за загуменнем’ (Хрэст. дыял., 334; Сл. ПЗБ), ’дарожка ў вёсцы па-за будынкамі’ (Чуд.), ’вялікі ўчастак поля, на якім размешчана некалькі хутароў’ (нясвіж., Яшк.), ’месца за агародамі ўздоўж вёскі’ (слуц., Нар. сл.), навозы ’ўчастак поля ля вёскі’ (карэл., Янк. Мат.), навозам ’загуменнем, задамі, сцяжынкай за вёскай’ (Жд. 1); відаць, сюды ж навоз ’прыстань’ (рэч., Яшк.), навозь ’привоз на рынок’, якое параўноўваецца з чэш. ηάυοζ ’звоз, звожванне’ (Грыг.); параўн. таксама польск. nawóz ’тое, што навозяць для засыпкі калдобін, няроўнасцей’. Улічваючы апісальны выраз навозная дарога ’загуменная дарога’ (маладз., дзятл., Сл. ПЗБ), можна дапусціць утварэнне шляхам семантычнай кандэнсацыі: навозная дарога (шлях) > навоз, усё да везці, вязу.

Навоз 2 ’гной’ (асіп., Буз.; ганц., Сл. ПЗБ; гродз., Сцяшк. МГ), навозны ’угноены’ (Сл. ПЗБ), ’звязаны з вывазкай гною’, параўн.: «между С. Иоанном и С. Петром играются на Белоруси навозныя толоки» (Фалют., 84). Разам з рус. навоз ’гной’ да вазіць, вязу, гл. Фасмер, 3, 34 («то, что навезено»).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ву́шы, -шэ́й (ед. ву́ха ср.) у́ши;

◊ в. аб’е́сці — прожужжа́ть у́ши; надое́сть;

в. вя́нуць — у́ши вя́нут;

вы́цягнуць з в. — вы́тащить за́ уши;

дайсці́ да (чыіх) вушэ́й — дойти́ до уше́й (кого, чьих);

за вуша́мі — трашчы́ць за уша́ми трещи́т;

за в. не адця́гнеш — за́ уши не отта́щишь;

за в. цягну́ць — (каго) за́ уши тащи́ть (кого);

закаха́цца па в. — влюби́ться по́ уши;

мець в. — слу́шать, прислу́шиваться;

мець свае́ во́чы і в. — име́ть свои́ глаза́ и у́ши;

накруці́ць в. — надра́ть у́ши;

на свае́ (ула́сныя) в. чуць — слы́шать со́бственными уша́ми;

натапы́рыць в. — навостри́ть у́ши;

не ба́чыць як сваі́х вушэ́й — не вида́ть как свои́х уше́й;

не ве́рыць сваі́м вуша́м — не ве́рить свои́м уша́м;

па в. ў гра́зі — по́ уши в грязи́;

па в. ў даўга́х — по́ уши в долга́х;

па са́мыя в. — по са́мые у́ши, по́ уши;

пачырване́ць да вушэ́й — покрасне́ть до уше́й;

пець (напе́ць) у в. — дуть, петь (наду́ть, напе́ть) в у́ши;

прапусці́ць мі́ма вушэ́й — пропусти́ть ми́мо уше́й;

пратрубі́ць (пракрыча́ць) в. — (каму) прожужжа́ть (прокрича́ть, протруби́ть) у́ши (кому);

разве́сіць в. — разве́сить у́ши;

стая́ць у вуша́х — стоя́ть в уша́х;

стры́гчы вуша́мі — стричь (пря́дать, прясть) уша́ми;

уве́сці ў в. — (каму) подсказа́ть (кому); надоу́мить (кого);

хоць в. затыка́й — хоть у́ши затыка́й;

хто парася́ ўкраў, у таго́ ў вуша́х пішчы́ць — посл. на во́ре ша́пка гори́т;

і сце́ны в. ма́юць — посл. и у стен у́ши есть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

tab [tæb] n.

1. ве́шалка; нашы́ўка; пятлі́ца (на каўняры)

2. раху́нак, чэк;

pick up the tab заплаці́ць па раху́нку (у рэстаране); узя́ць выда́ткі на сябе́

♦

keep close tabs on smth./smb. infml сачы́ць за чым-н./кім-н.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

realm [relm] n.

1. галіна́, сфе́ра; абся́г;

the realm of science сфе́ра наву́кі

2. fml карале́ўства, дзяржа́ва;

the laws of the realm зако́ны карале́ўства; дзяржа́ўныя зако́ны

♦

beyond/within the realms of possibility па-за ме́жамі/у ме́жах магчы́мага

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

саро́міць, ‑ро́млю, ‑ро́міш, ‑ро́міць; незак., каго-што.

1. Дакараць, выклікаючы пачуццё сораму. Мы спрабавалі сароміць Петрыка за яго выбрыкі, але ён і слухаць не хацеў. Скрыпка. Звычайна за вячэрай яны [Аксана, Савелій і дзеці] збіраліся ўсе разам і вырашалі сямейныя справы. Саромілі Васю за тройкі. Шамякін.

2. Няславіць, ганьбіць. [Маня:] — Не, дзеўка, па-твойму не будзе, а мы не захочам сароміць сябе... Васілевіч.

3. Бянтэжыць, канфузіць. Сароміць дзяўчыну заўвагамі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

добраахво́тны, ‑ая, ‑ае.

1. Які робіцца па ўласнаму жаданню, па сваёй воля, без прымусу. Добраахвотная згода. Добраахвотная справа. □ Лукаш, зразумела, праходзіўся па дварах, збіраў статак і браў добраахвотныя падаткі. Колас. Варакса даглядала курэй. Гэта была яе добраахвотная праца, бо была Варакса па-за сваімі рабочымі гадамі. Баранавых. // Які прыняў на сябе якія‑н. абавязкі па ўласнаму жаданню, без прымусу. [Маша] была не толькі лепшай аперацыйнай сястрой, але і яго [Яраша] добраахвотным сакратаром. Шамякін.

2. Заснаваны на прынцыпе самадзейнасці мас. Добраахвотная народная дружына. Добраахвотнае спартыўнае таварыства. Добраахвотная пажарная ахова.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

павадзі́ць, ‑ваджу, ‑водзіш, ‑водзіць; зак.

1. каго. Вадзіць на працягу нейкага часу. Павадзіць каня. Павадзіць гасцей па горадзе. □ [Дзядуля:] — Такую рыбу трэба павадзіць, стаміць як след, а тады ўжо цягнуць... Ляўданскі.

2. чым. Зрабіць некалькі рухаў чым‑н. па якой‑н. паверхні. Павадзіць указкай па карце. Павадзіць пальцам па старонцы кнігі. □ Поп моўчкі прысеў каля мяне, павадзіў пальцамі па бровах і закурыў. Чорны. // Зрабіць некалькі рухаў у розных напрамках. Распытаўся доктар, што і як, патрымаўся за ручку ў малога, запалку запаліў, павадзіў перад вачыма. Крапіва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)