не́ба, -а, мн. нябёсы, нябёс і нябёсаў, н.
Уся бачная над Зямлёй прастора ў форме купала.
На небе.
◊
Быць на сёмым небе — перажываць, адчуваць вялікую радасць.
Пад адкрытым небам — не ў памяшканні.
Трапіць пальцам у неба (разм., жарт.) — сказаць што-н. неўпапад, недарэчы.
Узнесці да неба — непамерна расхваліць каго-, што-н.
Як гром з яснага неба — раптоўна, зусім нечакана.
Як з неба зваліўся (разм.) —
1) нечакана з’явіўся; раптоўна здарыўся;
2) не разумее таго, што адбываецца навокал.
Як неба і зямля — нічога падобнага, поўная процілегласць.
|| прым. нябе́сны, -ая, -ае.
Н. купал.
Нябесная вышыня.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
цвёрды, -ая, -ае.
1. Які складаецца са шчыльна прылеглых частак, не мяккі, стабільны па форме пры нармальных умовах, у адрозненне ад вадкага і газападобнага.
Цвёрдае паліва.
Цвёрдае рэчыва.
2. Які з цяжкасцю паддаецца сцісканню, згінанню, рэзанню і пад.
Цвёрдая драўніна.
Цвёрдая зямля.
3. перан. Стойкі ў сваіх перакананнях, непахісны.
Ц. намер.
Цвёрдае рашэнне.
4. Устойлівы, трывалы, стабільны.
Цвёрдыя цэны.
Цвёрдая зарплата.
5. Добра засвоены, трывалы, грунтоўны.
Цвёрдае веданне прадмета.
○ Цвёрды знак — назва літары «ь» у рускай азбуцы.
Цвёрдыя зычныя — зычныя гукі, якія вымаўляюцца без набліжэння сярэдняй часткі языка да цвёрдага паднябення.
|| наз. цвёрдасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ха́кі
(інд. khaki = колер гразі, ад перс. khak = зямля, гразь)
1) шаравата-зялёны колер (напр. гімнасцёрка колеру хакі);
2) тканіна шаравата-зялёнага колеру і форменнае адзенне з яе (напр. быць апранутым у хакі).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
dopraszać się
doprasz|ać się
незак. czego дапрошвацца, прасіць;
wyschnięta ziemia ~ła się deszczu (o deszcz) — высахлая зямля маліла аб дажджы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
зараўнава́ць 1, ‑ную, ‑нуеш, ‑нуе; зак., што.
Запоўніўшы чым‑н., зрабіць на ўзроўні з якой‑н. паверхняй. Зараўнаваць яму. □ Зямля Беларусі! Тваімі шляхамі Мы рэйкі праложым, збудуем масты, Равы зараўнуем, засыплем плугамі. Броўка. // Зняць няроўнасці з якой‑н. паверхні; зараўняць. Зараўнаваць зямлю.
зараўнава́ць 2, ‑ную, ‑нуеш, ‑нуе; зак.
Пачаць раўнаваць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
го́ні, ‑ей; адз. няма.
Вялікая, доўгая ніва. Ад відна араў хлапчына гоні, Ветрам ён усмак надыхаўся сягоння. Зарыцкі. Алена асталася дажынаць гоні ячменю. Чарнышэвіч. // Паэт. Прастор, зямля. Цябе, Беларусь, я шчасліваю бачыў, Як ты расквітнела на гонях сваіх. Броўка. Дзень добры, юная вясна! Дзень добры вам, лясы і гоні! Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
асмя́глы, ‑ая, ‑ае.
Які страціў звычайную вільготнасць; перасохлы. Па дарозе сустракаліся вёскі і ля хат, часам у глыбока задуме, шчыльна сцяўшы асмяглыя вусны мацяркі-сялянкі з дзецьмі. Галавач. Асмяглая, знявечаная зямля чакала людскіх рук. «Работніца і сялянка». // Прывялы ад гарачыні (аб раслінах). Б’юць фашыстаў нашы батальёны, Курчыцца асмяглая трава. Смагаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разбу́хнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. разбух, ‑ла; зак.
1. Павялічыцца ў аб’ёме, набраўшыся вільгаці. Гарох разбух у вадзе. □ Зямля набрыняла вадой, разбухла, як перастаялае цеста. Асіпенка. // Напіцца сокам, пажыўнымі рэчывамі; набухнуць. Пупышкі разбухлі. // Расцягнуцца, расшырыцца. Кішэні фрыцавай вопраткі разбухлі. Кавалёў.
2. перан. Разм. Непамерна павялічыцца, разрасціся. Кніга разбухла за кошт цытат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
се́йбіт, ‑а, М ‑біце, м.
Той, хто сее зерне, засявае зямлю насеннем. Прыйшла вясна, глушцы такуюць, Гукае сейбітаў зямля. Бялевіч. У глебу цёплую і мяккую, як пух, Насенне сейбіт радасна раскідаў. Пушча. // перан.; чаго. Той, хто распаўсюджвае сярод людзей веды і пад. Месца [Нявіднага] зоймуць тысячы новых сейбітаў буры і змагання. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уле́жацца, ‑жыцца; зак.
1. Асесці, ушчыльніцца ад доўгага ляжання. Улежалася зямля. Улежаўся снег.
2. Пасля доўгага ляжання стаць гатовым для карыстання, далейшай апрацоўкі (пра садавіну, лён). — Не вельмі .. [яблыкі] ўжо і зялёныя, — не згадзіўся Хрупак. — Улежацца ў саломе. Чыгрынаў. [Марыля:] Добры быў лянок; палала яго, рвала, слала, а як улежаўся — сушыла, мяла. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)