клапаці́цца несов.

1. забо́титься, пе́чься;

к. аб спра́ве — забо́титься (пе́чься) о де́ле;

2. хлопота́ть;

к. каля́ ста́йні — хлопота́ть о́коло коню́шни;

3. (аб чым) пресле́довать (что);

к. аб сваі́х інтарэ́сах — пресле́довать свои́ интере́сы;

4. (испытывать тревогу, беспокойство) беспоко́иться;

ты пра яго́ не клапаці́ся — ты о нём не беспоко́йся

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

праня́ць сов.

1. (пройти насквозь) прониза́ть, проби́ть;

штык ~няў лёгкія наскро́зь — штык прониза́л лёгкие наскво́зь;

2. проня́ть; пробра́ть, прохвати́ть, прошиби́ть; (ветром, сквозняком — ещё) просквози́ть;

3. (сильно подействовать) проня́ть; прошиби́ть;

нічы́м яго́ не про́ймеш — ниче́м его́ не проймёшь (прошибёшь);

4. (о поносе) прохвати́ть;

◊ п. по́зіркам — пронзи́ть взгля́дом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

налёт, -ту м., в разн. знач. налёт;

паве́траны н. — возду́шный налёт;

банды́цкі н. — банди́тский налёт;

на яго́ раху́нку 500 ты́сяч кіламе́траў ~ту — на его́ счету́ 500 ты́сяч киломе́тров налёта;

н. пы́лу — налёт пы́ли;

н. у го́рле — налёт в го́рле;

ве́ршы з ~там сентымента́льнасці — стихи́ с налётом сентимента́льности

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

падрыхтава́ць сов.

1. в разн. знач. подгото́вить;

п. памяшка́нне — подгото́вить (пригото́вить) помеще́ние;

п. уро́кі — подгото́вить (пригото́вить) уро́ки;

п. ру́капіс да набо́ру — подгото́вить (пригото́вить) ру́копись к набо́ру;

~ту́й яго́ да гэ́тага паведамле́ння — подгото́вь его́ к э́тому сообще́нию;

п. гле́бу — подгото́вить по́чву;

2. снаряди́ть;

п. экспеды́цыю — снаряди́ть экспеди́цию

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

хіста́ць несов.

1. кача́ть, колеба́ть, раска́чивать, шата́ть;

ве́цер ~та́е дрэ́вы — ве́тер кача́ет (шата́ет) дере́вья;

х. слуп — кача́ть столб;

х. стол — кача́ть (шата́ть) стол;

2. безл. кача́ть, шата́ть;

яго́ ~та́ла з бо́ку на бок — его́ кача́ло (шата́ло) из стороны́ в сто́рону;

3. перен. колеба́ть;

х. аўтарытэ́т — колеба́ть авторите́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

яно́

1. род., вин. яго́, дат. яму́, твор., предл. ім; мн. яны́; мест. личн., ср. оно́; см. ён;

2. частица, разг. оно́;

я. і лепш — оно́ и лу́чше;

◊ вось я. што! — вот оно́ что!;

вунь я. што! — вон оно́ что!;

я. і віда́ць — оно́ и ви́дно

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

БЕТХО́ВЕН

(Beethhoven) Людвіг ван [16(7),

хрышчаны 17.12.1770, Бон — 26.3.1827], нямецкі кампазітар, піяніст, дырыжор; прадстаўнік венскай класічнай школы. З сям’і патомных прыдворных музыкантаў фламандскага паходжання. Упершыню публічна выступіў у 1778. З 1781 вучыўся ў кампазітара і арганіста К.Г.Нефе. З 1792 жыў у Вене. Вучыўся ў І.Гайдна, І.Альбрэхтсбергера, А.Сальеры і інш. На яго светапогляд вял. ўплыў зрабіла ант. л-ра, філасофія, творчасць У.Шэкспіра, Ф.Г.Клопштака, І.В.Гётэ, Ф.Шылера, падзеі франц. рэвалюцыі 1889—99. Неад’емнымі рысамі асобы Бетховена былі свабодалюбства і паліт. радыкалізм. Вядомасць і прызнанне набыў спачатку як піяніст і імправізатар, потым як кампазітар. Яго выкананне спалучала глыбокі, бурны драматызм і шырокую пявучую кантылену. Да пач. 1800-х г. напісаў шмат твораў, якія ўражвалі сучаснікаў драматызмам і навізной муз. мовы. Сярод іх фп. санаты № 8 («Патэтычная») і № 14 (т.зв. «Месяцавая»), першыя 6 струнных квартэтаў, 2 сімфоніі, 3 фп. канцэрты, 20 фп. санат, балет «Тварэнні Праметэя» (1801), араторыя «Хрыстос на Маслічнай гары» (1803). У 1800 была выканана 1-я сімфонія Бетховена. Асн. ідэйны матыў яго творчасці — тэма гераічнай барацьбы за свабоду — увасоблены з найб. сілай ў 3, 5, 7 і 9-й сімфоніях, у оперы «Фідэліо» (1805), уверцюры да трагедыі «Эгмант» Гётэ (1810), фп. санаце № 23 (т.зв. «Апасіяната») і інш. Глухата, якая прагрэсіравала з 1797, вымусіла Бетховена адмовіцца ад канцэртнай дзейнасці. Пасля 1815 у яго музыцы пераважалі філас. і лірыка-псіхал. матывы, што выявілася ва «Урачыстай месе» (1823), у апошніх фп. санатах (№ 28—32) і квартэтах. Вяршыня яго творчасці — 9-я сімфонія (1824), дзе ўпершыню ў гісторыі жанру ўведзены харавы фінал (на словы оды Шылера «Да радасці»). Як Гайдн і Моцарт, ён распрацоўваў формы класічнай музыкі, якія дазвалялі адлюстроўваць разнастайныя з’явы рэчаіснасці ў іх развіцці. Яго сімфоніі і санаты вылучаюцца вял. маштабамі будовы, паглыбленай сувяззю паміж раздзеламі формы, абвастрэннем супярэчнасцяў паміж кантрастуючымі эпізодамі і тэмамі. Расшырыў склад аркестра, павялічыў арк. дыяпазоны вядучых галасоў, інтэнсіфікаваў выразнасць усіх арк. партый, адпрацоўваў тэхніку вар’іравання і варыяцыйную форму (32 варыяцыі до мінор для фп.). Асаблівую ролю адводзіў фіналам у сімфоніях і кодам ва уверцюрах, сімфоніях і санатах. Рашаючы этап у развіцці канцэртнага жанру — 4-ы і 5-ы канцэрты для фп. і скрыпічны канцэрт — сінтэз сімфоніі і канцэрта. Вял. ўклад Бетховена ў вак. музыку (песні, больш за 70 хароў, канонаў), дзе шэраг песень-рамансаў аб’яднаны ў адзін цыкл («Да далёкай каханай», 1816). Навізна яго музыкі, адзначанай выключнай эмац.-драм. сілай, глыбінёй думкі, прывяла да абнаўлення і ўзбагачэння ўсіх муз.-выразных сродкаў. Творчасць Бетховена зрабіла велізарны ўплыў на далейшае развіццё сусв. муз. культуры.

Літ.:

Роллан Р. Собр. соч.: Пер. с фр. Т. 2, 12. М., 1954, 1957;

Эррио Э. Жизнь Бетховена: Пер. з фр. 3 изд. М., 1968;

Альшванг А.А. Л. ван Бетховен: Очерк жизни и творчества. 5 изд. М., 1977;

Климовицкий А. О творческом процессе Л. Бетховена. Л., 1979;

Фишман Н.Л. Этюды и очерки по бетховениане М., 1982;

Zu Beethoven, hrsg. von H.Goldschmidt. [Bd. 1—2]. Berlin, 1979—84.

Л.А.Сівалобчык.

т. 3, с. 131

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

zaczynać

zaczyna|ć

незак. пачынаць; распачынаць;

~ć pracę — пачынаць працу;

deszcz zaczynać padać — пачынаецца дождж;

zaczynać być nieprzyjemnie — становіцца непрыемна;

nie ~j z nim — не чапай ты яго; не звязвайся з ім

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

zapadać

zapada|ć

незак.

1. западаць, увальвацца;

2. пагружацца, паглыбляцца; правальвацца; апускацца;

kurtyna zapadać — заслона апускаецца;

3. na coзахворваць, хварэць на што;

on zapadać na serce — y яго хворае сэрца; гл. zapaść

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Віці́на 1 ’дубец, галінка’ (БРС, Др.-Падб.); ’кій, плыт’ (Гарэц.); ’прывязь з дубцоў, пры дапамозе якой звязваецца бярвенне з пакладзенымі на іх жэрдкамі’ (З нар. сл.), віці́ны ’перапляценне, на якое кладуць жэрдкі ў плоце’ (Шатал.). Рус. ви́тина ’дубец; кошык, пляцёнка’, серб.-харв. ви̏тина ’дубец, звычайна лазовы, для звязвання снапоў або перавязь з дубцоў’. Да віць (Праабражэнскі, 1, 86); (параўн. таксама ў словаўтваральных адносінах літ. vỳtinė ’дубец, галінка’ ад vỹtis ’тс’). Гл. віца.

Віці́на 2 ’вялікая барка або лодка, асаблівы від барак’ (Федар., 6, 106, 7, 254; Шн., 1; Дзмітр., Гарэц., Др.-Падб.). Рус. вити́на, вити́н, вити́ма ’хадавое пласкадоннае судна толькі на Нёмане і яго прытоках і на Прыляці’, польск. wicina ’тс’. Этымалогія застаецца няяснай. Брукнер (613) лічыць слова літоўска-беларускім. Скарджус (ZfslPh, 26, 1957, 150 і наст.) адносіць яго да запазычанняў з літ. (слав. витина, віціна < літ. vytìne ’пласкадоннае судна, барка’, якое з vytìs або výtas ’плецены’) і ў якасці аргумента на карысць запазычання ўказвае на геаграфію і ізаляванасць слова ў славянскіх мовах. Але з семантычнага і словаўтваральнага пунктаў погляду як літоўскае, так і славянскае паходжанне (ад віць, віты) роўнаверагодныя; параўн. польск. okręt ’карабель’ з *obkrǫntь ’пляцёнка’ (Трубачоў, Ремесл. терм., 230 і наст.). Фасмер (1, 321) дапускае славянскае паходжанне і роднаснасць з ветвь, ви́твина.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)