садзі́ць
1. sétzen vt; Platz néhmen lássen*;
садзі́ць у турму́ ins Gefängnis wérfen* [spérren, stécken (разм) ];
2.:
садзі́ць хлеб у печ Brot in den Ófen (éin)schíeben*;
3. (расліны) sétzen vt, pflánzen vt; légen vt (бульбу)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Гарму́шка ’страва, прыгатаваная з вады, кусочкаў хлеба і солі’ (Сцяшк.), ’накрышаны ў малако (часам у пасоленую ваду) хлеб; цура’ (Сцяц.), гарму́шка ’цура’. Паводле Сцяц. Нар. (49), запазычанне з польск. farmuszka, faramuszka, warmuszka (< ням.) ’поліўка з вады, піва і хлеба; густая поліўка з мукі і інш.’ Аднак можна меркаваць, што слова ўзнікла азванчэннем (к‑ > г‑ пры наяўнасці ў слове санорных гукаў р, м) з карму́шка ’тс’ (гл. карму́шка 2 ў Сцяшк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кана́ ’памінальная сыта (хлеб у салодкай вадзе)’ (Вешт., ТС), ’куцця на дзяды’ (калінк., Мат. Гом.), каны ’капцы, смерць’ (капыл., Жыв. сл.), каны адступны ’апошнія вянкі зруба над бэлькамі’ (віц., КЛАБНГ, п. 17). Беларускае. Утворана пры дапамозе суф. ‑а ад прасл. копъ ’канец, мяжа’, якое з прасл. tęti (SP, 2, 195–196; Трубачоў, Эт. сл., 4, 109 і 10, 195–196). У гаворках атаясамліваецца з пазней тым канон, канун (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́сеніца ’пладаносная частка проса’ (лун., Шатал.), ’прасяная салома; прасяная мякіна’ (ТС), просені́ца ’абмалочаная прасяная салома’ (Выг.). Рус. просяни́ца ’каша з проса’, ’від высыпкі’, укр. просяни́ца ’прасяная салома’, ’высыпка на скуры’, серб.-харв. просѐница ’хлеб з проса’, славен. proseníca ’прасяная салома’, ’від высыпкі’. Прасл. *prosenica. Ад проса з суф. ‑ica, які тут субстантывуе прыметнікі (гл. Слаўскі, SP, 1, 98). Значэнне ’высыпка’ другаснае, па падабенству з зярняткамі проса (Фасмер, 3, 381).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Са́йка 1 ’невялікая булка з пшанічнай мукі’ (ТСБМ), ’перапечка з ільнянога семя’ (Сл. ПЗБ). Новае запазычанне з рус. са́йка ’тс’, якое лічыцца вытворным ад *сая < эст. sai, Род. с. saia ’белы хлеб’, фін. saija ’тс’ (Праабражэнскі, 2, 245; Фасмер, 3, 546; Каліма, 212). Адваротны напрамак запазычання — з рускай у балтыйскую мову — прымае Кіпарскі (гл. у Фасмера, там жа).
Са́йка 2 ’балкон’ (Касп.). З салька (гл.) у выніку дыялектнага пераходу й ⟷ лʼ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бе́лый
1. прил., в разн. знач. бе́лы;
бе́лый снег бе́лы снег;
бе́лый хлеб бе́лы хлеб;
бе́лые но́чи бе́лыя но́чы;
бе́лый офице́р бе́лы афіцэ́р;
бе́лый гриб бараві́к;
бе́лая горя́чка бе́лая гара́чка;
бе́лый биле́т бе́лы біле́т;
бе́лый стих бе́лы верш;
2. сущ. бе́лы, -лага м.;
◊
средь бе́ла дня сяро́д бе́лага дня;
ши́то бе́лыми ни́тками шы́та бе́лымі ні́ткамі;
чёрным по бе́лому чо́рным па бе́лым;
ска́зка про бе́лого бычка́ ка́зка пра бе́лага бычка́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
укусі́ць сов.
1. в разн. знач. укуси́ть; (жалом — ещё) ужа́лить;
саба́ка ўкусі́ў за нагу́ — соба́ка укуси́ла за́ ногу;
чэ́рствы хлеб ця́жка ўкусі́ць — чёрствый хлеб тру́дно укуси́ть;
аса́ ўкусі́ла руку́ — оса́ укуси́ла (ужа́лила) ру́ку;
2. перен., разг. уязви́ть, уколо́ть;
◊ (яка́я) му́ха ўкусі́ла — (каго) (кака́я) му́ха укуси́ла (кого);
блі́зка ло́каць, ды не ўку́сіш — посл. бли́зок ло́коть, да не уку́сишь;
укусі́ўшы, не залі́жаш — погов. укуси́в, не зали́жешь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
адкроіць, ‑крою, ‑кроіш, ‑кроіць; зак., што, чаго.
Адрэзаць ад цэлага ці вялікага кавалка (часцей пра хлеб). А гаспадыня, увесь час шчабечучы, проста не даючы гасцях уставіць і паўслова, як ні спяшалася, а паспела толькі адкроіць ад доўгай белай булкі дзве і яшчэ дзве лустачкі. Брыль. // перан. Сказаць што‑н. рэзкае, грубае. І тут жа сказ адкроіў мудры На гэты конт Лямец Аўген. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
агоркнуць, ‑не; пр. агорк, ‑ла і агоркнуў, ‑нула; зак.
1. Тое, што і згоркнуць.
2. перан. Вельмі надакучыць, абрыдзець. Толькі цікуе [сталяр] спадылба, як той воўк, — сказала мама. — А робіць — ну, што мокрае гарыць. Агоркла ўжо глядзець на гэту работу... Брыль. // Стаць невыносным, цяжкім. Жыў ён [муж] бедна. Спадзяваўся Свой прыдбаць куточак, Хату вывесці, зямелькі Прыкупіць шматочак, Бо агоркнуў хлеб батрацкі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апушыцца, ‑шыцца; зак.
1. Пакрыта пухам, пушыстай шэрсцю (пра жывёл). [Паранька] паказвае трох шэранькіх трусянят, якія ледзь паспелі апушыцца, і гладзіць іх усіх разам азызлай ад холаду рукой. Ракітны.
2. Пакрыцца, абцерусіцца чым‑н. пушыстым, лёгкім. Дрэвы апушыліся інеем. // Увабрацца ў зеляніну, пакрыцца лісцем. [Рыгор:] — А дзе ты.. хлеб возьмеш, кал зямелька скрозь аблогаю ляжыць. Гаруе зямелька... А бярозы вунь як апушыліся. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)