бок, бо́ка і бо́ку,
1.
2. Напрамак на мясцовасці.
3. Мясцовасць, краіна.
4. Месца, справа або злева ад сярэдняй лініі.
5. Прастора злева і справа.
6. Месца (мясцовасць), якое знаходзіцца на нейкай адлегласці ад чаго‑н.
7. Чалавек ці група людзей, якія супрацьстаяць другому чалавеку ці групе.
8. Састаўная частка, элемент чаго‑н.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лад I (
1. (общественное устройство) строй; (установленный порядок) устро́йство
2. (мир, порядок) лад; согла́сие
3. (способ, образец) лад;
4. (повседневный, привычный уклад) обихо́д;
5. настро́ение
6.
7. чаще
8. (языка) строй;
◊ дайсці́ да ла́ду — доби́ться то́лку;
прыйсці́ да ла́ду — прийти́ к согла́сию;
прыве́сці (даве́сці) да ла́ду — привести́ в поря́док;
ісці́ на л. — идти́ на лад;
перарабі́ць на свой л. — переде́лать на свой лад;
(калі́) на до́бры л. — (е́сли) по-настоя́щему, как поло́жено;
быць не ў лада́х — быть не в лада́х;
на ўсе (на ро́зныя) лады́ — на все (на ра́зные) лады́;
ла́ду не дабра́ць — то́лку не доби́ться;
наве́сці л. — навести́ поря́док;
даць л. — привести́ в поря́док;
не ў л. — не в лад;
не ў ладу́; не ў лада́х — не в ладу́; не в лада́х;
ні скла́ду, ні ла́ду — ни скла́ду, ни ла́ду;
скланя́ць на ўсе лады́ — склоня́ть на ра́зные лады́;
у лад — в лад;
у ладу́, у лада́х — в ладу́, в лада́х;
любо́ў ды л. — сове́т да любо́вь;
спява́ць на но́вы л. — петь на но́вый лад;
настро́іцца на
на адзі́н л. — на оди́н лад;
адкла́д не ідзе́ на л. —
лад II (
○ абве́сны л. — изъяви́тельное наклоне́ние;
зага́дны л. — повели́тельное наклоне́ние;
умо́ўны л. — сослага́тельное наклоне́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
сарва́цца, ‑рвуся, ‑рвешся, ‑рвецца; ‑рвёмся, ‑рвяцеся;
1. Перастаць трымацца на чым‑н.; адарваўшыся, аддзяліцца (пра што‑н. прымацаванае, вісячае).
2. Абрушыцца, зваліцца, ссунуўшыся з месца.
3. Рвануўшыся, вызваліцца ад чаго‑н.
4. Вельмі хутка, імкліва пакінуць якое‑н. месца.
5. Нечакана пачацца, узнікнуць (пра буру, вецер і пад.).
6. Раптам пачуцца, данесціся (пра гукі).
7. Сапсавацца ад рэзкага руху, рыўка.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Калодзеж 1 ’вузкая, глыбокая яма, звычайна ўмацаваная ад абвалаў зрубам, трубамі для здабывання вады з ваданосных слаёў зямлі’, ’студня з калаўротам або асверам для чэрпання пітной вады’ (
Калодзеж 2, калодзеш ’ямачка каля пупавіны, па якой вызначаюць малочнасць каровы’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Калоша ’частка штаноў, якая надзяваецца на адну нагу; калашына’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паказа́ць, ‑кажу, ‑кажаш, ‑кажа;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разысці́ся, разыдуся, разыдзешся, разыдзецца;
1.
2. Прайсці па розных дарогах, не сустрэўшыся, не заўважыўшы адзін другога.
3. Спыніць якія‑н. сувязі, знаёмства з кім‑н., парваць адносіны з кім‑н.
4. Раздзяліцца на некалькі частак, ліній, напрамкаў, што выходзяць з аднаго месца.
5. Раз’ехацца, рассунуцца ў бакі, утварыўшы прамежак.
6. Аказацца распраданым, раскупленым.
7. Распаўсюдзіцца, расплыцца па паверхні чаго‑н., у чым‑н.
8. Паступова рассеяцца, знікнуць.
9.
10. Прывыкнуць да хады; перастаць адчуваць стому ад хады.
11.
12.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
як 1, ‑а,
Буйная жвачная рагатая жывёліна, якая водзіцца ў высакагорных раёнах Цэнтральнай Азіі (свойская выкарыстоўваецца як уючная, верхавая,
[Тыбецкае.]
як 2,
I.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
а) падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы.
б) падпарадкоўвае даданыя сказы меры і ступені.
в) падпарадкоўвае даданыя сказы характару і спосабу дзеяння.
г) падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, захоўваючы значэнне прыслоўя спосабу дзеяння.
д) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
7.
II.
1.
а) Ужываецца для падпарадкавання даданых параўнальных сказаў.
б) ужываецца для далучэння параўнальных зваротаў.
2.
а) Далучае звароты са значэннем: у якасці або тоеснасці.
б) далучае пабочныя словы, словазлучэнні і сказы.
3.
а) Падпарадкоўвае даданыя сказы, якія абмяжоўваюць пачатак падзей галоўнага сказа.
б) ужываецца ў складаназалежных сказах з хуткай зменай падзей.
в) ужываецца ў сказах, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца пасля падзей галоўнага сказа.
г)
д) падпарадкоўвае сказы, у якіх падзеі даданага сказа адбываюцца раней падзей галоўнага сказа.
4.
5.
6.
а) Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы, якія тлумачаць члены галоўнага сказа, выражаныя дзеясловамі ўспрыняцця.
б) падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.
в) падпарадкоўвае даданыя выказнікавыя сказы.
III.
1.
2.
3. Ужываецца пры выказванні здзіўлення, збянтэжанасці ў сувязі з якім‑н. пытаннем, выказваннем (звычайна ў спалучэнні са словамі «так», «гэта» і часціцамі «жа», «то» і пад.).
4. Абазначае нечаканасць дзеяння пры дзеясловах зак. трывання.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
і 1,
1. Дзесятая літара беларускага алфавіта.
2. Галосны гук пярэдняга рада верхняга пад’ёму.
•••
і 2,
I.
1. Ужываецца для злучэння аднародных членаў сказа і цэлых сказаў з аднароднымі паведамленнямі.
2. Злучае сказы, звязаныя адносінамі адначасовасці або паслядоўнасці падзей.
3. Злучае сказы, звязаныя: а) прычынна-выніковай залежнасцю.
4. Злучае сказы і члены сказа з супраціўнымі паведамленнямі.
II.
Злучае асобныя члены пералічэння, прычым можа стаяць перад кожным членам рада, у тым ліку і перад першым.
III.
1. Далучае сказы і асобныя члены сказа, якія дапаўняюць і развіваюць выказаную думку.
2. У спалучэнні з папярэдняй паўзай паказвае на раптоўнасць, нечаканасць новага дзеяння.
3. Ужываецца ў пачатку некалькіх сказаў пры абмалёўцы паслядоўнага развіцця і змены падзей.
IV.
У пачатку пытальных і клічных сказаў ужываецца для ўзмацнення выразнасці выказвання.
V.
Ужываецца ў значэнні, блізкім да злучніка «хоць» («хаця»).
VI.
Падкрэслівае ўнутраную сувязь з’яў, падзей; ставіцца перад выказнікам, набывае значэнне слоў: тады, то, так што.
•••
і 3,
1. Ужываецца для ўзмацнення сэнсу таго слова, перад якім стаіць.
2. Вылучае, падкрэслівае наступнае слова; па значэнню адпавядае часціцы «нават».
3. Адпавядае па значэнню часціцы «таксама».
•••
і 4,
1. Выражае высокую ступень якога‑н. пачуцця.
2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тот
1.
с того́ вре́мени з таго́ ча́су;
тем вре́менем тым ча́сам;
по ту сто́рону па той бок;
в тот же день таго́ ж дня;
он тепе́рь не тот ён цяпе́р не той;
2. / то
то бы́ло вчера́, а э́то сего́дня то́е было́ ўчо́ра, а гэ́та сёння;
то был мой това́рищ гэ́та быў мой тава́рыш;
то бы́ли взро́слые, а э́то де́ти там былі́ даро́слыя, а гэ́та дзе́ці;
то ве́тер шуме́л, а э́то во́лки во́ют тады́ ве́цер шуме́ў, а гэ́та ваўкі́ вы́юць;
3. а) в составе сложных союзов;
в то вре́мя как у той час як, тым ча́сам як;
с тех пор как з таго́ ча́су як, з той пары́ як;
по́сле того́ как пасля́ таго́ як;
пе́ред тем как пе́рад тым як;
всле́дствие того́ что у вы́ніку таго́ што;
для того́ что́бы для таго́ каб;
до того́ что да таго́ што;
с тем что́бы з тым каб;
несмотря́ на то что нягле́дзячы на то́е што; б) в составе словосочетаний, связывающих части высказывания;
вме́сте с тем ра́зам з тым;
пе́ред тем пе́рад тым;
к тому́ же апро́ч (апрача́) таго́;
кро́ме того́ апро́ч (апрача́) таго́;
сверх того́ звыш таго́;
со всем тем з усі́м тым;
при всём том пры ўсім тым;
ме́жду тем між тым;
тем са́мым тым са́мым;
◊
не без того́ не без таго́;
и без того́ і без таго́;
не то, чтоб… не то́е, каб…;
де́ло в том спра́ва ў тым;
тем лу́чше тым лепш;
тем бо́лее тым больш;
тем вре́менем тым ча́сам;
тем не ме́нее тым не менш;
как бы то ни́ было як бы там ні было́;
того́ и гляди́ так і глядзі́ (чака́й);
и тому́ подо́бное (сокращённо и т. п.) і да таго́ падо́бнае (сокращённо і да т. п.);
тому́ наза́д таму́;
тому́ (бу́дет) три го́да, как… таму́ бу́дзе тры гады́, як…;
тот или ино́й (друго́й) той ці
на тот свет на той свет;
(да) и то сказа́ть ды і сапраўды́;
то да сё то́е ды сёе;
ни с того́ ни с сего́ без дай прычы́ны;
ни то ни сё ні то́е ні сёе, ні вы́плюнуць ні праглыну́ць;
нет того́, что́бы… няма́ таго́, каб…;
Федо́т, да не тот той, ды не той; Са́ўка, ды не ў тых са́нках; та́я зязю́ля, ды не так куку́е.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)