стыль¹, -ю, мн. -і, -яў, м.
1. Сукупнасць характэрных рыс, блізкасць выразных мастацкіх прыёмаў і сродкаў, што абумоўліваюць сабой адзінства якога-н. напрамку ў творчасці.
Нацыянальны с. у жывапісе.
Архітэктурныя стылі.
2. Метад, характар, сукупнасць прыёмаў якой-н. работы, дзейнасці, паводзін.
С. кіраўніцтва.
Вольны с. плавання.
3. Сукупнасць прыёмаў выкарыстання моўных сродкаў для выказвання тых ці іншых ідэй, думак у розных умовах маўленчай практыкі.
С.
Івана Мележа.
Публіцыстычны с.
Навуковы с.
|| прым. стылісты́чны, -ая, -ае і стылявы́, -а́я, -о́е.
Стылістычныя памылкі.
Стылістычны прыём.
Стылявыя катэгорыі.
Стылявая дасканаласць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
себя́ мест. возвратное в род., вин. сябе́ (дат., предл. сабе́, твор. сабо́й, сабо́ю);
у себя́ у сябе́;
◊
вне себя́ не по́мнячы сябе́;
како́в он из себя́ які́ ён з вы́гляду (сабо́й, сабо́ю);
к себе́ а) к сабе́, да сябе́;
дверь открыва́ется к себе́ дзве́ры адчыня́юцца к сабе́ (да сябе́); б) да сябе́;
дире́ктор ушёл к себе́ дырэ́ктар пайшо́ў да сябе́;
от себя́ ад сябе́;
по себе́ а) па сабе́;
он вы́брал рабо́ту не по себе́ ён вы́браў пра́цу не па сабе́; б) пасля́ сябе́;
они́ оста́вили по себе́ до́брую па́мять яны́ пакі́нулі пасля́ сябе́ до́брую па́мяць;
сам по себе́ сам па сабе́;
про себя́ сам (сама́) сабе́;
чита́ть про себя́ чыта́ць сам (сама́) сабе́;
ду́мать про себя́ ду́маць сам (сама́) сабе́;
не по себе́ нядо́бра;
себе́ на уме́ скры́тны, хітрава́ты, хі́тры, хітру́н;
само́ собо́й само́ сабо́й;
прийти́ в себя́ а) (после обморока) ачу́цца; б) (опомниться) апо́мніцца, апа́мятацца;
вести́ за собо́й ве́сці за сабо́й.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
odruch, ~u
м.
1. рэфлекс;
odruch warunkowy (bezwarunkowy) — умоўны (безумоўны) рэфлекс;
2. імпульс; памкненне;
odruch serca — сардэчнае памкненне;
panować nad ~ami — валодаць сабой
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
упа́рты
1. прил. упо́рный, насто́йчивый;
у. хара́ктар — упо́рный (насто́йчивый) хара́ктер;
~тая пра́ца над сабо́й — упо́рная (насто́йчивая) рабо́та над собо́й;
2. прил. упря́мый, стропти́вый;
у. чалаве́к — упря́мый (стропти́вый) челове́к;
3. в знач. сущ. упря́мец, стропти́вец;
◊ фа́кты — ~тая рэч — фа́кты — упря́мая вещь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Тракт, трахт ’шырокая праезджая дарога’ (ТСБМ; стаўб., Прышч. дыс.), ’вялікая паштовая дарога, гасцінец, шлях’ (Нас., Байк. і Некр., Гарэц., Мядзв.; слаўг., Яшк.; Сл. ПЗБ), ст.-бел. трактъ ’шлях, дарога’, ’бяседа’ (1570 г.), ’адміністрацыйная адзінка ў ВКЛ’ (Ст.-бел. лексікон), запазычана са ст.-польск. trakt, якое з лац. tractus ’цяга, цячэнне, валачэнне’, ’бесперапынны, плаўны’, ’паласа, след’, ’шэраг’, ’мясцовасць, край’ < trahere ’цягнуць (за сабой), валачы’ (Булыка, Лекс. запазыч., 188; Мацкевіч, Сл. ПЗБ, 5, 113), відаць, праз нямецкую мову, параўн. ням. Trakt ’тракт’. Сюды ж: тракто́вы ’дарога, абсаджаная абапал дрэвамі’ (Нас.); тракт (страўнікава-кішкавы) < лац. tractus ’уцягванне, убіранне ў сябе’, ’праглынанне, глытанне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
капіта́л
(ням. Kapital, ад лац. capitalis = галоўны)
1) сукупнасць сродкаў (маёмасць, грошы), якая прыносіць прыбытак;
2) вялікая сума грошай;
3) перан. тое, што ўяўляе сабой вялікую каштоўнасць, важны здабытак (напр. навуковы к., маральны к.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
змяні́ць, змяню́, зме́ніш, зме́ніць; зме́нены; зак.
1. каго-што. Зрабіць інакшым.
З. канструкцыю машыны.
2. каго-што. Замяніць другім.
З. кіраўніка аддзела.
З. работу.
3. каго (што). Пачаць дзейнічаць замест другога, заняўшы чыё-н. месца.
З. дазорных.
4. каго-што. З’явіцца ўслед за кім-, чым-н., замяняючы сабой каго-, што-н.
Лета змяніла вясну.
5. што. Пачаць карыстацца чым-н. замест чаго-н. іншага, перамяніць.
З. бялізну.
|| незак. змяня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і зме́ньваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. змяне́нне, -я, н. (да 1 знач.) і зме́на, -ы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
наплы́сці, -лыву́, -лыве́ш, -лыве́; -лывём, -лывяце́, -лыву́ць; наплы́ў, -лыла́, -ло́; -лыві́; зак.
1. на каго-што. Плывучы, наткнуцца.
Н. на камень.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыплыўшы, набрацца ў нейкай колькасці.
Наплыло (безас.) смецця да берага.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Нацячы на паверхню чаго-н.
Наплылі слёзы.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Плаўна насунуцца, закрыць сабой што-н.
Наплылі хмары на сонца.
5. перан. Ахапіць, з’явіцца (пра думкі, пачуцці, успаміны і пад.).
Наплылі ўспаміны.
|| незак. наплыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. наплы́ў, -лы́ву, м. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
газ¹, -у, мн. га́зы, -аў, м.
1. Рэчыва, малекулы якога не звязаны паміж сабой і якое здольна распаўсюджвацца па ўсёй даступнай яму прасторы, раўнамерна яе запаўняючы.
Кісларод — гэта г.
2. Газападобнае паліва, а таксама абагравальныя, асвятляльныя прыборы, якія працуюць на такім паліве.
Кватэра з газам.
Выключыць г.
3. мн. Газападобныя страўнікавыя выдзяленні.
4. звычайна мн. Баявыя атрутныя газападобныя рэчывы.
◊
Даць газ(у) (разм.) — паскорыць рух, павялічыць паступленне гаручага.
На поўным газе — на самай вялікай скорасці.
|| прым. га́завы, -ая, -ае (да 1, 2 і 4 знач.).
Газавая пліта.
Газавая атака (з прымяненнем атрутных газаў). Г. рухавік.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
панава́ць, -ну́ю, -ну́еш, -ну́е; -ну́й; незак.
1. Мець уладу над кім-, чым-н., мець перавагу перад кім-, чым-н. або дзе-н.
П. у паветры.
П. на моры.
2. Мець пераважнае распаўсюджанне.
Там панавала менавіта гэта думка.
3. Ахопліваць, напаўняць сабой усё.
У лесе панавала цішыня.
4. над чым. Узвышацца, узнімацца над чым-н.
Узвышша пануе над наваколлем.
5. Жыць у раскошы (разм.).
Завёў сабе добрую гаспадарку і пануе.
|| наз. панава́нне, -я, н. (да 1—3 і 5 знач.).
Фашысцкія захопнікі імкнуліся да панавання над светам.
П. ў паветры.
Палітычнае п.
П. чалавека над прыродай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)