нашто́нареч. (для чего) заче́м; (к чему — ещё) чего́; (для чего — ещё) куда́;
н. мне гавары́ць няпра́ўду? — заче́м (чего́) мне говори́ть непра́вду?;
н. яму́ ўсё гэ́та патрэ́бна? — заче́м ему́ всё э́то ну́жно?;
н. табе́ сто́лькі папе́ры? — заче́м (куда́) тебе́ сто́лько бума́ги?
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
забы́ты, ‑ая, ‑ае.
1.Дзеепрым.зал.пр.ад забыць.
2.узнач.прым. Які не захаваўся ў памяці. Калісь вясной — такой забытай, даўняй — Надсеклі клён, каб сок салодкі даў ён.Чарнушэвіч.
3.узнач.прым. Пакінуты без увагі; закінуты. Цяпер .. [цэркаўка] стаяла адзінокая, закінутая, забытая.Колас.
4.узнач.прым. Незнарок, па няўважлівасці пакінуты дзе‑н. Па падлозе рассыпаны былі падраныя паперы, а на стале ляжаў грудок кніг — можа забытых, а можа наўмысля пакінутых тут.Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рэзалю́цыя, ‑і, ж.
1. Рашэнне, пастанова з’езда, схода і пад. На нарадах і сходах .. [Івана Іванавіча] абавязкова выбіралі ў камісію па падрыхтоўцы праекта рэвалюцыі.Карпюк.На шматлікіх мітынгах і сходах працоўных выносіліся рэвалюцыі, якія ўхвалялі абвяшчэнне рэспублікі.«Полымя».
2. Пісьмовае распараджэнне службовай асобы на дзелавой паперы. [Гарлахвацкі:] Напішыце маленькую заяўку, а я палажу рэвалюцыю, каб вам прыбавілі зарплаты.Крапіва.На заяве была напісана рэвалюцыя: «Даць разлік». Кажуць, што Леўкін аж спалатнеў, калі ўбачыў гэтую рэвалюцыю.Дадзіёмаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сурвэ́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Рмн. ‑так; ж.
1. Невялікі (звычайна квадратны) кавалак тканіны або паперы, якім карыстаюцца для засцеражэння вопраткі ў час яды, у цырульнях і пад. Начальнік сядзіць за сталом.., падаткнуўшы пад бараду белую сурвэтку.Сачанка.Цырульнік змахвае сурвэткай рэшткі пены і шыпіць пульверызатарам.Каршукоў.
2. Абрус (звычайна невялікіх памераў), якім накрываюць стол. Палавічкі на падлозе, засланы бялюткай сурвэткай стол — усё тут было сціпла і разам з тым акуратна.Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
А́ркуш1 ’ліст паперы, шкла, бляхі’ (БРС), аркгушъ, аргушъ (Нас.). Укр.а́ркуш, рус.дыял.арку́ш, польск.arkusz ’тс’. Ст.-бел., ст.-укр.аркушъ з XVI ст., як і польскае. Канчатковая крыніца лац.arcus ’дуга’, адкуль — ’сагнуты ліст’ (Вясноў, Бел. лекс., 35) праз польскую ў беларускую. Памылкова сцвярджэнне, быццам аркуш увайшло ў беларускую мову ў пачатку XX ст. (Гіст. лекс., 259) не толькі таму, што слова ўстойліва адзначаецца ў старабеларускай мове і дыялектах, але і таму, што яно фіксуецца ў слоўніках XIX ст. (Шпіл., Мядзв.); ніякіх падстаў для паўторнага запазычання гэтага слова не было.
А́ркуш2 ’пасхальны артас’, г. зн. ’пасвячоны хлеб’ (Мядзв.). Укр.дыял.а́ркуш ’тс’. Форма аркуш вынікла як скажэнне артус (гл.), магчыма, не без уплыву аркуш1. Гл. артус.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стапа́ ‘адзінка падліку пісчай паперы, роўная 1000 лістоў’ (ТСБМ), stapá або stupień ‘ступня’ (Пятк. 2). Параўн. укр.стопа́ ‘ступня; стос’, рус.стопа́ ‘ступня; старая мера’, стараж.-рус.стопа ‘ступня, падэшва нагі; крок’, польск.stopa ‘ступня, мера даўжыні’, чэш.stopa ‘тс’, славац.stopa ‘тс’, в.-луж.stopa ‘нага, след нагі, крок; мера’, н.-луж.stopa ‘тс’, серб.-харв.сто̀па ‘ступня, след, крок; мера’, славен.stópa ‘крок, след, ступня’, балг.стъпа́ло ‘ступня’, стъпка ‘крок’, макед.стапало ‘ступня’, станка ‘крок, мера’, ст.-слав.стопа ‘след, ступня, крок’. Прасл.*stopa ‘падэшва (нагі), след (нагі)’; якое з’яўляецца аддзеяслоўным назоўнікам ад незахаванага прасл.*stepti (гл. ступіць) з чаргаваннем e/o; Борысь, 578; гл. яшчэ Фасмер, 3, 766–767 з аглядам літ-ры; ЕСУМ, 5, 426–427.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
przelewać
незак.
1. пераліваць; праліваць;
2.na kogoперадаваць каму;
3.бух. пераводзіць;
przelewać krew — праліваць кроў;
przelewać łzy — праліваць слёзы;
przelewać co na papier — выкладаць што на паперы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
падкало́ць, падко́лваць
1. (прыкалоць) von únten stécken; von únten áufstecken (вопратку);
падкало́ць валасы [падо́л] die Háare [den Saum des Kléides] áufstecken;
2. (прымацаваць) ánheften vt;
падкало́ць кашто́ўныя папе́ры [характары́стыку] да спра́вы Wértpapiere [éine Beúrteilung] an die Ákte ánheften;
3.перанразм (сказацьшто-нз’едлівае) áufziehen* vt, an éiner empfíndlichen Stélle tréffen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
АРХО́НА-ЕНІСЕ́ЙСКІЯ НА́ДПІСЫ,
пісьмовыя помнікі цюркамоўных народаў 7—11 ст. Адкрыты ў канцы 17 — пач. 18 ст. ў вярхоўях Енісея і на р. Архон (Манголія). Дэшыфраваны і прачытаны ў канцы 19 ст. Зроблены т.зв. рунічным пісьмом на скалах, камянях, збудаваннях, асобных рэчах (эпітафіі, гіст.-біягр. тэксты, памятныя надпісы), захаваліся тэксты на паперы (юрыд. дакументы, рэліг. тэксты). Вядомы 7 груп архона-енісейскіх надпісаў: ленска-прыбайкальская (плямёны курыкан), енісейская (Кыргызскі каганат), мангольская (Усх.-цюркскі каганат), алтайская (Зах.-цюркскі каганат), усх.-туркестанская (Уйгурскі каганат у Манголіі), сярэднеазіяцкая (Уйгурская дзяржава ва Усх. Туркестане) і ўсх.-еўрап. (хазары і печанегі).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АЙЛА́НТ
(Ailanthus),
род лістападных дрэў сям. сімарубавых. 12—15 відаў. Пашыраны ў Паўд. і Усх. Азіі, на У Аўстраліі. На Чарнаморскім узбярэжжы Каўказа, у Закаўказзі, Малдавіі, Паўд.-Зах. Украіне і С. Азіі інтрадукаваны 3 віды. Найб. вядомы айлант найвышэйшы, або кітайскі ясень (ailanthus altissima).
Выш. 20—30 м. Лісце чаргаванае, складанае. Кветкі дробныя, у мяцёлчатых суквеццях, зеленавата-жоўтыя, з непрыемным пахам. Плод — сухая прадаўгаватая крылатка з адзіным зернем у сярэдзіне. Малапатрабавальныя да глебавых умоў, святлолюбівыя. Лек. расліны. Драўніна выкарыстоўваецца ў буд-ве, на выраб паперы. Лісцем айкумены ў Кітаі кормяць вусеняў айлантавага шаўкапрада.