шляя́, ‑і; мн. шлеі, шлей; ж.
1. Частка збруі ў выглядзе рэменя, які ідзе ад хамута і агібае ўсё тулава каня і падтрымліваецца папярочнымі рамянямі. Андрэй сцебануў яго шляёй. Конь, напяўшыся, ірвануў з усіх чатырох. Пташнікаў.
2. Шырокі рэмень, які выкарыстоўваюць пры запрэжцы замест хамута.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Не́вук ’неаб’езджаны конь’ (лельч., Жыв. сл.; ТС), ’неадукаваны, недасведчаны чалавек’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Бяльк.), ’гультай, хто не хоча вучыцца’ (Растарг.), не́ук ’гультай; непрывучаны да вупражы (пра каня і пад.)’ (Нас.), ’малады бык ад 2 да 3 год’ (Гарб.), укр. не́ук ’неадукаваны чалавек; неаб’езджаны конь’, рус. не́ук ’тс’, ст.-рус. неукъ ’тс’, польск. nieuk ’тс’, славен. neuk ’нявучаны; нявопытны’, серб.-харв. нѐук ’неадукаваны; непрывучаны (пра жывёлу)’, балг. неу̀к ’неадукаваны; нявучаны’, макед. неук ’нявучаны’. Да вучыць, параўн. на‑вука (Фасмер, 3, 69), той жа корань у смал. безук ’добры цясляр’ (без‑ук, ад прасл. *uk‑ ’вучыцца, навука’), якое Краўчук (БЛ, 5, 1974, 64) тлумачыць як ’той, хто (добра працуе, добры цясляр) без навукі’ (мае прыродны дар), самавук і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
wéndig
a
1) руха́вы, паваро́тлівы
2) спры́тны, выкру́тлівы, пракідкі́
3) мане́ўраны (тс. перан.)
ein ~es Pferd — до́бра аб’е́зджаны конь
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
мы́ла ж
1. Séife f -, -n;
туале́тнае мы́ла Féinseife f;
зялёнае мы́ла Schmíerseife f;
2. (пена) Schaum m -(e)s, Schäume;
◊ конь у мы́ле das Pferd ist scháumbedeckt
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
уката́ть сов.
1. (дорогу) уе́здзіць, аб’е́здзіць, абабі́ць, утрамбава́ць;
2. (войлок) звалі́ць, увалі́ць;
3. (замучить ездой) прост. зае́здзіць, заму́чыць яздо́й;
◊
уката́ли си́вку круты́е го́рки быў конь, ды з’е́здзіўся;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Канёк, парны лік канькі́ ’прыстасаванне для язды па лёдзе’ (ТСБМ, Мат. Гом., Сл. паўн.-зах.), як і канёк ’вільчык’ (ТСБМ; лаг., бяроз. Шатал.), — дэмінутыўная форма ад конь (гл.). Названы паводле знешняга падабенства (Фасмер, 2, 316; Шанскі, 2 (К), 299; Слаўскі, 2, 446). Першая лексема запазычана з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
выця́гвацца несов.
1. выдёргиваться;
2. (увеличиваться в длину) вытя́гиваться;
3. разг. (расти) вытя́гиваться;
4. (распростираться) растя́гиваться;
5. (выпрямляться) вытя́гиваться;
6. (располагаться по одной линии) вытя́гиваться;
7. разг. (выходить с трудом) выбреда́ть, выполза́ть;
1-7 см. вы́цягнуцца;
8. разг. напряга́ться;
конь ~ваўся, выво́зячы воз — конь напряга́лся, вывозя́ воз;
9. страд. выдёргиваться; выдвига́ться; выта́скиваться; вынима́ться; извлека́ться; вытя́гиваться; протя́гиваться; тащи́ться; см. выця́гваць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
лы́сіна
1. Месца, дзе качаўся конь (Хоц.).
2. Праталіна (Дубр., Слаўг., Крыч., Чэр.).
3. Абложная пясчаная зямля (Палессе Лемц. Айк.). Тое ж лысу́ха (Палессе Лемц. Айк.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
агло́блі, аглабель, Д аглоблям; адз. аглобля, ‑і, ж.
Пара жардзін, прымацаваных канцамі да пярэдняй восі воза, у якія запрагаюць каня.
•••
(Быць) у аглоблях — выконваць якія‑н. цяжкія абавязкі.
Запрэгчы ў аглоблі гл. запрэгчы.
Ні па кані ні па аглоблях гл. конь.
Павярнуць (завярнуць) аглоблі гл. павярнуць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нараві́цца, ‑раўлюся, ‑ровішся, ‑ровіцца; незак.
1. Упарціцца, паказваць свой нораў. Конь спачатку не хацеў насіць чалавека на сваёй спіне, іржаў, брыкаўся, наравіўся. Бядуля.
2. Прыладжвацца, прыстасоўвацца. Па чорнай верхаводцы .. [байцы] прайшлі ціха, а потым боты ў кожнага хлюпалі, і трэба было вельмі наравіцца, каб не рабіць шуму. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)