вы́расці сов., в разн. знач. вы́расти;

трава́ ~сла — трава́ вы́росла;

дзе́ці ~слі — де́ти вы́росли;

з жо́луда вы́рас дуб — из жёлудя вы́рос дуб;

в. з касцю́ма — вы́расти из костю́ма;

гэ́ты кампазі́тар вы́рас за апо́шні годэ́тот компози́тор вы́рос за после́дний год;

шум вы́рас і пракаці́ўся над рако́й — шум вы́рос и прокати́лся над реко́й;

пе́рад падаро́жнікамі вы́рас го́рад — пе́ред путеше́ственниками вы́рос го́род;

на пустыры́ ~слі карпусы́ заво́да — на пустыре́ вы́росли корпуса́ заво́да;

на лбе вы́рас гуз — на лбу вы́росла ши́шка;

в. на вача́х — вы́расти на глаза́х;

як з (-пад) зямлі́ в. — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) из-под (из) земли́ вы́расти;

в. ў вача́х — (чыіх) вы́расти в глаза́х (чьих)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чуць I несов.

1. в разн. знач. слы́шать;

я чу́ю не́чы го́лас — я слы́шу че́й-то го́лос;

ён адны́м ву́хам не чу́е — он одни́м у́хом не слы́шит;

ты чуў навіну́? — ты слы́шал но́вость?;

прыхо́дзьце за́ўтра, чу́еце? — приходи́те за́втра, слы́шите?;

2. (ощущать) слы́шать; чу́ять;

ч. пах — слы́шать за́пах;

саба́ка чу́е дзічы́ну — соба́ка чу́ет дичь;

3. (предчувствовать) чу́вствовать; чу́ять;

ч. бяду́ — чу́ять беду́;

4. слы́шать, замеча́ть;

я не чуў, як укало́ў руку́ — я не заме́тил (не слы́шал), как уколо́л ру́ку;

ч. дух — чу́ять дух; чу́вствовать чью-л. стро́гость;

ч. сэ́рцам — чу́вствовать се́рдцем;

ч. но́сам — чу́ять но́сом;

чу́е душа́ — чу́ет душа́;

душы́ не ч. — души́ не ча́ять;

адны́м ву́хам (кра́ем ву́ха) ч. — одни́м у́хом слы́шать;

на свае́ (ула́сныя) ву́шы ч. — со́бственными уша́ми слы́шать;

зямлі́ пад сабо́й не ч. — земли́ под собо́й не чу́ять;

ног пад сабо́й не ч. — ног под собо́й не чу́ять (не слы́шать);

ні рук ні ног не ч. — изнемо́чь от уста́лости;

чуў звон, ды не ве́дае, дзе ёнпогов. слы́шал звон, да не зна́ет, где он;

чу́е ко́шка, чыё са́ла з’е́лапосл. чу́ет ко́шка, чьё мя́со съе́ла

чуць II

1. нареч. е́ле, чуть, едва́;

ён ч. ідзе́ — он е́ле (чуть) дви́жется;

ч. уцале́ў — едва́ уцеле́л;

2. нареч. чуть, немно́жко; ка́пельку;

3. союз чуть;

ч. спо́знішся, ён ужо́ сва́рыцца — чуть опозда́ешь, он уже руга́ется;

ч. свет, ч. дзень — чуть свет; ни свет ни заря́;

ч. што — чуть что;

ч.-ч. — чуть-чу́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

оди́н в разн. знач. адзі́н, род. аднаго́ м.;

все до одного́ усе́ да аднаго́;

все как оди́н усе́ як адзі́н;

одни́м сло́вом адны́м сло́вам;

оди́н на оди́н адзі́н на адзі́н, сам-на́сам;

оди́н-одинёшенек адзі́н-адзіню́ткі;

оди́н-еди́нственный то́лькі адзі́н;

ни оди́н ні адзі́н, ніво́дзін;

в оди́н прекра́сный день аднаго́ ра́зу, аднаго́ дня, адно́йчы;

оди́н к одному́ адзі́н к аднаму́;

все как оди́н усе́ як адзі́н;

оди́н в по́ле не во́ин адзі́н у по́лі не во́ін;

оди́н коне́ц адзі́н кане́ц;

оди́н чёрт адзі́н чорт;

одни́м ма́хом адны́м ма́хам;

одни́м гла́зом адны́м во́кам;

одна́ ла́вочка адна́ хе́ўра;

на оди́н покро́й на адзі́н капы́л;

под одну́ гребёнку пад адзі́н грабяне́ц;

одну́ мину́ту адну́ хвілі́ну;

одни́ ко́сти адны́ ко́сці (рэ́бры).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ток1 ’струмень, цячэнне, плынь’ (Ласт., Некр. і Байк.), ’электрычны зарад у правадніку’; ’электрычная энергія’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), ст.-бел. токъ ’плынь’ (1535 г., КГС); часцей у спалучэннях выток, паток, атока (гл.). Параўн. рус. ток старое ’цячэнне’, ’электрычнасць’, польск. tok ’цячэнне, ход’, чэш. tok ’цячэнне, струмень’, славац. tok ’цячэнне’, н.-луж. tok ’рэчка’, славен. tok ’плынь, цячэнне’, серб.-харв. то̑к ’цячэнне; ход, напрамак’, балг. ток ’электрычнасць’, рэдка ’цячэнне’, макед. ток, тек ’цячэнне, ход’, ст.-слав. токъ ’цячэнне, плынь, струмень’. Прасл. *tokъ, роднаснае літ. tãkas ’сцежка, дарожка’, лат. taks ’тс’, што да і.-е. *tek‑ ’ісці, рухацца’ (Фасмер, 4, 69; Бязлай, 4, 191; Борысь, 637; Шустар-Шэўц, 1512), гл. цячы.

Ток2 ’гумно’ (ТСБМ, Касп., Варл., Сл. ПЗБ; леп., Яшк. Мясц.; ПСл, ТС; астрав., Ск. нар. мовы), ’будынак, дзе малоцяць’, ’гумнішча’, ’прыгуменне’ (полац., віл., арш., талач., ельск., ЛА, 4), ’месца ў гумне для малацьбы’ (Нас., Шат., Некр. і Байк., ПСл, Ян., Сцяц. Сл., Сцяшк., Бяльк.; ашм., Стан.; Мат. Гом.), ’пляцоўка для абмалоту збожжа’ (ТСБМ; ст.-дар., Нар. ск.), ’свабоднае роўнае месца, пляц, плошча’ (Ласт.), ’глінабітная пляцоўка’ (ТС, ЛА, 4), ’земляная падлога (звычайна гліняная)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Сцяшк., Сцяц. Сл., Мат. Гом., Ян., ПСл; палес., Шатал.), ’под у печы, чарэнь’ (Сцяшк., Сл. ПЗБ, Сцяц., Гіл.; палес., Шатал.; ЛА, 4), істо́к ’тс’ (ЛА, 4), ток ’цвёрдае дно (вадаёма, ракі)’ (лун., Шатал.), тэк ’земляная падлога’ (там жа), тык ’пляцоўка для малацьбы ў гумне’ (кам., Сл. ПЗБ), тӥк ’тс’, ’глінабітная падлога’ (Горбач, Зах.-пол. гов.), тік ’тс’ (Сл. Брэс.), сюды ж токо́ваты, токо́васты ’цвёрды, утоптаны, выбіты’ (ТС), ст.-бел. токъ ’ток, пляцоўка для абмалоту збожжа’ (1559 г., КГС). Укр. тік ’памяшканне для малацьбы’, рус. ток ’расчышчанае месца, пляцоўка для малацьбы, ачысткі і прасушкі збожжа’, польск., славац. дыял. tok ’тс’, балг. дыял. ток ’гумно, месца малацьбы’, ст.-слав. токъ ’тс’. З прасл. *tokъ ’утаптанае для малацьбы месца’, а літаральна — ’месца, дзе бегаюць коні ці іншая жывёла, з дапамогай якіх малоцяць (пры старым спосабе малацьбы)’. Роднаснае (з чаргаваннем галосных) да прасл. *tekti ’бегчы, цячы’ (Фасмер, 4, 69, 70; Брукнер, 573; Махэк₂, 646; ЕСУМ, 5, 578).

Ток3 ’растоплены, вытаплены тлушч’ (Мат. Гом., ТС; брагін., Нар. словатв.; жытк., Жыв. сл.; мазыр., ГЧ), ’тлушч’ (Шатал., ПСл), ’тук’, ток, тук ’тлушч’, ’тлушч са смажанага сала’ (Сл. Брэс.). Укр. дыял. ток, тік ’растоплены тлушч’. З іншым вакалізмам роднаснае да цячы < прасл. *tekti. Параўн. тук, гл.

Ток4 ст.-бел. ’утулка з дном, у якую укладалі задні канец гусарскай дзіды, каб павялічыць сілу удару’ (Arche, 2008, 1–2, 85). Параўн. укр. точо́к ’похва для бруска ў касароў’, польск. tok ’трубчастая падстаўка, у якую ўстаўляецца канец дзіды’, ст.-польск. tok ’карыта, жолаб’, ’кадаўб’, славен. tok ’калчан’, серб.-харв. ток ’тс’, то̀чир ’пасудзіна з рога для бруска ў касароў’, ст.-слав. токъ ’калчан’. Этымалогія няпэўная. Борысь (637) лічыць аддзеяслоўным назоўнікам ад *tekti (гл. цячы) са значэннем ’тое, што робіць мажлівым цячэнне, напр., карыта’. Акрамя магчымага запазычання з венгерскай і румынскай моў (Скок, 3, 479), што цяжка давесці, прапануецца сувязь з *tъkati (Бязлай, 4, 148–149) (гл. тыкаць) або з *točiti ’вастрыць’ (ЕСУМ, 5, бі 1), гл. тачыць.

Ток5 ’шлюбныя гульні глушцоў, цецерукоў і іншых птушак, такаванне’, ’месца, дзе такуюць цецерукі, глушцы, бакасы’ (Некр.), на таку́ ’падчас такавання’ (Пятк. 1), ст.-бел. токъ ’такавішча (цецерукоў)’ (1663 г., КГС). Гл. такаваць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

бале́ць I несов.

1. боле́ть;

у яго́ балі́ць галава́ — у него́ боли́т голова́;

2. перен. (беспокоить) волнова́ть, трево́жить;

гэ́та яму́ не ве́льмі балі́цьэ́то его́ не о́чень трево́жит;

3. в знач. безл. сказ. боле́ть; бо́льно;

балі́ць пад лы́жачкай — боли́т под ло́жечкой;

баля́ць ву́шы — бо́льно уша́м;

балі́ць рука́ — бо́льно руке́;

душа́э́рца) балі́ць — душа́е́рдце) боли́т;

ні свярбі́ць ні балі́ць — ни хо́лодно ни жа́рко;

няха́й яго́ галава́ балі́ць — пусть он ду́мает; э́то его́ забо́та;

гавары́ць язы́к не балі́цьпосл. говори́ть язы́к не боли́т; язы́к без косте́й;

ад цяпло́сці не баля́ць ко́сціпосл. пар косте́й не ло́мит

бале́ць II несов., спорт., разг. (за каго, што) боле́ть (за кого, что);

б. за «Дына́ма» — боле́ть за «Дина́мо»

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адысці́ сов.

1. в разн. знач. отойти́;

а. ў бок — отойти́ в сто́рону;

а. на два кіламе́тры ад го́рада — отойти́ на два киломе́тра от го́рода;

цягні́к адышо́ў у пяць гадзі́н — по́езд отошёл в пять часо́в;

а. на но́выя пазі́цыі — отойти́ на но́вые пози́ции;

ча́стка зямлі́ адышла́ пад калга́сны сад — часть земли́ отошла́ под колхо́зный сад;

нага́ аняме́ла і не мо́жа а. — нога́ онеме́ла и не мо́жет отойти́;

до́ўга хварэ́ў, але адышо́ў — до́лго боле́л, но отошёл;

дзве́ры адышлі́ на два сантыме́тры — две́ри отошли́ на́ два сантиме́тра;

2. разг. (прекратить надоедать) отста́ть;

адыдзі́ ад мяне́ — отста́нь от меня́;

а. ў нябы́т — ка́нуть в небытие́ (в ве́чность);

сэ́рца адышло́ — се́рдце отошло́;

недалёка а. — недалеко́ уйти́;

а. ў міну́лае — отойти́ в про́шлое

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́йсці сов.

1. в разн. знач. вы́йти;

в. з до́му — вы́йти и́з дому;

в. на даро́гу — вы́йти на доро́гу;

в. на сцэ́ну — вы́йти на сце́ну;

в. з дру́ку — вы́йти из печа́ти;

в. з-пад апе́кі — вы́йти из-под опе́ки;

на ко́жнага вы́йшла па сто рублёў — на ка́ждого вы́шло по сто рубле́й;

запа́сы праду́ктаў вы́йшлі — запа́сы проду́ктов вы́шли;

в. за́муж — вы́йти за́муж;

в. з гульні́ — вы́йти из игры́;

з тако́га куска́ вы́йдзе дзве кашу́лі — из тако́го куска́ вы́йдет две руба́хи;

в. на су́вязь — вы́йти на связь;

в. з бераго́ў — вы́йти из берего́в;

2. безл. вы́йти, получи́ться;

вы́йшла зусі́м не так, як хаце́лася — вы́шло (получи́лось) совсе́м не так, как хоте́лось;

в. з галавы́ — вы́йти (вы́скочить) из головы́;

в. з даве́ру — вы́йти из дове́рия;

в. з мо́ды — вы́йти из мо́ды;

в. з ра́мак — вы́йти из ра́мок (за ра́мки);

в. з сябе́ — вы́йти из себя́;

в. з узро́сту (з гадо́ў) — вы́йти из во́зраста (из лет);

в. з-пад пяра́ — вы́йти из-под пера́;

в. (вы́біцца) на даро́гу — вы́биться на доро́гу;

в. на пе́нсію — вы́йти на пе́нсию;

в. (усплы́ць) наве́рх (на паве́рхню) — вы́йти нару́жу;

в. са стро́ю — вы́йти из стро́я;

в. (вы́брацца) сухі́м з вады́ — вы́йти сухи́м из воды́;

в. з го́нарам — вы́йти с че́стью;

в. ў адста́ўку — вы́йти в отста́вку;

в. (вы́біцца) ў лю́дзі — вы́йти (вы́биться) в лю́ди;

в. ў свет — вы́йти в свет;

в. ў тыра́ж — вы́йти в тира́ж;

на маё (яго́) вы́йшла — вы́шло по-мо́ему (по его́);

нічо́га не вы́йдзе — ничего́ не вы́йдет (не полу́чится)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́гляд, -ду м., в разн. знач. вид; (внешний облик — ещё) вне́шность ж., нару́жность ж., о́блик; (кажущийся, внешний — ещё) ви́димость; (положение корпуса — ещё) оса́нка ж.;

здаро́вы в. — здоро́вый вид;

го́рды в. — го́рдый вид (го́рдая оса́нка);

агу́льны в. мясцо́васціо́бщий вид ме́стности;

в. го́рада — вид (о́блик, нару́жность) го́рода;

прыня́ць незале́жны в. — приня́ть незави́симый вид (незави́симую оса́нку);

кні́га зне́шнім ~дам перасягну́ла мае́ спадзява́нні — кни́га вне́шним ви́дом (вне́шностью) превзошла́ мои́ ожида́ния;

панчо́ха зніма́ецца з пло́скіх машы́н у ~дзе разго́рнутага палатна́ — чуло́к снима́ется с пло́ских маши́н в ви́де развёрнутого полотна́;

для ~ду — для ви́да;

на в., з ~ду — на вид, с ви́ду;

не пада́ць (не паказа́ць) ~ду — не пода́ть (не показа́ть) ви́ду;

пад ~дам — (чаго) под ви́дом (чего);

рабі́ць в. — де́лать вид;

у ~дзе — (чаго) в ви́де (чего)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

не́ба (мн. нябёсы) ср. не́бо;

ку́пал н. — небосво́д;

пад адкры́тым не́бампод откры́тым не́бом;

быць на сёмым не́бе — быть на седьмо́м не́бе;

памі́ж (між) не́бам і зямлёй — ме́жду не́бом и землёй;

тра́піць па́льцам у н. — попа́сть па́льцем в не́бо;

як з н. звалі́ўся — как с не́ба свали́лся;

як гром з я́снага н. — как гром среди́ я́сного не́ба;

(як) н. і зямля́ — (как) не́бо и земля́;

зо́рак з н. не хапа́е — звёзд с не́ба не хвата́ет;

н. з аўчы́нку здало́ся — не́бо с овчи́нку показа́лось;

не́бу го́рача бу́дзе (ста́не) — не́бу жа́рко бу́дет (ста́нет);

лепш сіні́ца ў рука́х, чым жураве́ль у не́бепосл. лу́чше сини́ца в рука́х, чем жура́вль в не́бе;

ад зямлі́ адарва́ўся і н. не даста́ўпосл. от земли́ оторва́лся и не́ба не доста́л

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

са́мы (род. са́мага, дат. са́маму, вин. са́мы, са́мага, твор., предл. са́мым; ж. са́мая, ср. са́мае; мн. са́мыя) мест. опред., м., в разн. знач. са́мый;

той с. лес — тот са́мый лес;

ля са́май сцяны́ — у са́мой стены́;

у с. разга́р рабо́ты — в са́мый разга́р рабо́ты;

с. сумле́нны — са́мый че́стный;

с. смак — са́мое вку́сное;

са́мая гу́шча — са́мая гу́ща;

у са́мую бе́здараж — в са́мую распу́тицу;

на са́май спра́ве — в са́мом де́ле;

па са́мыя ву́шы — по са́мые у́ши, по у́ши;

пе́рад са́мым но́сам — пе́ред са́мым но́сом;

с. раз — в са́мый раз;

с. час (са́мая пара́) — са́мое вре́мя;

у с. час — в са́мое вре́мя, во́время;

с. той!ирон. не на того́ напа́ли;

с.-с. — са́мый-са́мый;

па (пад) са́мую завя́зку — по са́мую завя́зку, под завя́зку

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)