эпідо́т
(фр. epidote, ад гр. epidotos = прырошчаны)
мінерал класа сілікатаў зялёнага або бурага колеру; другасны каштоўны камень.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
теса́ть несов. часа́ць; (тесаком) склюдава́ць;
◊
хоть кол на голове́ теши́ хоць у лоб страля́й; упёрся як чорт у грэ́блю; заця́ўся як ка́мень;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ГЕ́МА
(лац. Gemma),
твор гліптыкі, каштоўны або паўкаштоўны камень з урэзанымі (інталія) або выпуклымі (камея) выявамі. У старажытнасці гему выкарыстоўвалі як пячаткі, знакі ўласнасці, пазней — як амулеты, упрыгожанні.
Літ.:
Неверов О.Я. Геммы античного мира. М., 1983.
т. 5, с. 146
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
прыдаро́жны, ‑ая, ‑ае.
Які размяшчаецца паабапал, каля дарогі. Маўкліва стаялі старыя прыдарожныя бярозы, раняючы долу першае пажоўклае лісце. Хадкевіч. Прайшоўшы якую сотню крокаў, [Самцэвіч] садзіўся на прыдарожны камень ці на купіну, клаў блакнот на калені і рабіў замалёўкі. Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стопудо́вы, ‑ая, ‑ае.
Які важыць сто пудоў. Стопудовы груз. // перан. Вельмі цяжкі. У Славіка быццам стопудовы камень сарваўся з душы, паляцеў уніз, пад мост, бразнуўся аб сталёвыя рэйкі і разляцеўся на парашок. Шамякін. // перан. Вельмі багаты. Стопудовы ўраджай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зру́шыць сов.
1. прям., перен. сдви́нуть, стро́нуть; смести́ть;
з. ка́мень — сдви́нуть (стро́нуть) ка́мень;
з. рабо́ту з мёртвага пу́нкта — сдви́нуть (стро́нуть) рабо́ту с мёртвой то́чки;
2. (начать двигаться) тро́нуться, тро́нуть;
цягні́к з гру́катам зру́шыў з ме́сца — по́езд со сту́ком тро́нулся с ме́ста;
◊ го́ры з. — го́ры свороти́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
адвярну́цца сов.
1. отверну́ться;
дзяўчы́на пачырване́ла і ~ну́лася — де́вушка покрасне́ла и отверну́лась;
2. отодви́нуться;
ка́мень ~ну́ўся — ка́мень отодви́нулся;
3. перен. отверну́ться;
а. ад сябро́ў — отверну́ться от друзе́й;
4. перен. отлучи́ться;
а. на хвілі́нку — отлучи́ться на мину́тку;
◊ бог ~ну́ўся — (ад каго) бог забы́л (о ком)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
напаўзці́, -паўзу́, -паўзе́ш, -паўзе́; -паўзём, -паўзяце́, -паўзу́ць; напо́ўз, -паўзла́, -паўзло́; -паўзі́; зак.
1. на каго-што. Паўзучы, наткнуцца на што-н.
Н. на камень.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прыпаўзці, запаўзці куды-н. у вялікай колькасці.
Напаўзло мурашак у хату.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Насунуцца, засланяючы сабой што-н.
Напаўзлі хмары з поўначы.
Шапка напаўзла на вочы.
|| незак. напаўза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ве́рхнік 1 ’адтуліна для дыму ў столі курнай хаты, якая выкарыстоўваецца ў якасці коміна’ (мін. Зял., 2, гродз. Шн., 3). Рус. пск. ве́рхник ’адтуліна ў столі ў курных хатах’; ’акенца ў адрыне’, свярдл. ’юшка ў коміне’. Адпрыметнікавае ўтварэнне пры дапамозе суф. ‑ік, якое (у дадзеным выпадку) абазначае прадмет паводле яго якасці. Да ве́рхні (гл.). Параўн. вяршок 4 (гл.).
Ве́рхнік 2 ’верхні камень у жорнах’ (Інстр. III, полац., КЭС). Укр. верхня́к, рус. перм., свярдл. верхник, польск. wierzchniak, славен. vrhnják ’тс’. Беларуска-паўночнаруская ізалекса, якая ўзнікла шляхам семантычнай кандэнсацыі ад верхні камень; аналагічна ні́жнік (гл.). Да ве́рхні (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сі́ні, ‑яя, ‑яе.
Які мае афарбоўку аднаго з асноўных колераў спектра — сярэдняга даміж блакітным і фіялетавым. Сіняе неба ўсе сонцам заліта. Колас. Сіні змрок пасоўваўся з паплавоў. Чорны. Сіняя маланка ўзрэзала дажджавую муць. Самуйлёнак. Паплылі Дняпровы хвалі Ажно ў сіне мора. Купала. Сінія вочкі на месяц глядзяць. Грамыка. // Які мае адценне гэтага колеру (пра твар і скуру чалавека). Хлопчык ляжаў на ложку без усялякіх адзнак жыцця. Тварык яго быў сіні, жаўтлявы. Шамякін. Губы ў нас былі сінія, а зубы дробненька ляскалі — гэта ад вады і холаду. Адамчык.
•••
Сіні камень гл. камень.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)