помеша́ться сов.
1. (сойти с ума) звар’яце́ць;
2. (на ком, на чём) перен. страшэ́нна (шалёна, да вар’я́цтва) захапі́цца (кім, чым), страшэ́нна (шалёна, да вар’я́цтва) палюбі́ць (каго, што); не по́мніць сябе́ ад захапле́ння (кім, чым), ад лю́басці (да каго, да чаго); стра́ціць ро́зум ад захапле́ння (кім, чым), ад лю́басці (да каго, да чаго).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Omnium malorum stultitia est mater
Глупства ‒ маці ўсіх няшчасцяў.
Глупость ‒ мать всех несчастий.
бел. Скажы дурному паклоны біць, ён лоб разаб’е. На камара ідзе з калом, а на ваўка з дубцом. Зарэзаў курыцу, што несла залатыя яйкі.
рус. Глупость не порок, а несчастье.
фр. Il prend le tison par où il brûle (Он берёт головешку там, где она горит).
англ. Little wit in the head makes much work for the feet (Недостаток ума даёт работу ногам).
нем. Was man nicht im Kopfe hat, muß man in Beinen haben (Чего нет в голове, должен иметь в ногах).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Duro flagello mens docetur rectius
Модным бізуном хутчэй навучыш розуму.
Крепкой плетью быстрее научишь уму-разуму.
бел. Біты сабака здалёк бачыць кіёк. Не пабаяўся ківа ‒ пабаішся кія.
рус. Палка нема, а даст ума. За дело побить ‒ уму-разуму учить. Лоза хоть и мука, да впредь наука. Учить дураков ‒ не жалеть кулаков. Бьют не ради мученья, а ради ученья. Кнут не мучит, а добру учит. Кого слова не берут, с того шкуру сдерут.
фр. Qui aime bien châtie bien (Кого очень люблю, [того] и наказываю).
англ. Spare the rod and spoil the child (Пожалей палку ‒ испортишь дитя).
нем. Wer nicht geschunden wird, der nicht erzogen (Кого не мучают, того не воспитывают).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
ГРЫБАЕ́ДАЎ Аляксандр Сяргеевіч [15.1.1795
(паводле інш. крыніц 1790),
Масква — 11.2.1829], рускі пісьменнік, дыпламат. Скончыў Маскоўскі ун-т (1810). У 1812 пайшоў добраахвотнікам у армію, у 1813—16 служыў у Кобрыне, Брэсце. У 1816 у Пецярбургу зблізіўся з А.Пушкіным, В.Кюхельбекерам, П.Каценіным. З 1817 на службе ў Калегіі замежных спраў, у 1818—22 сакратар рус. дыпламат. місіі ў Персіі. У 1826 за сувязь з дзекабрыстамі арыштаваны, але з-за адсутнасці доказаў вызвалены. З 1828 паўнамоцны пасол Расіі ў Персіі. Забіты ў Тэгеране фанатычным натоўпам мусульман (пахаваны ў Тбілісі). Аўтар камедый «Студэнт» (1817, выд. 1889, з Каценіным), «Свая сям’я, ці Замужняя нявеста» (1818, з А.Шахаўскім і М.Хмяльніцкім), «Прытворная нявернасць» (1818, з А.Жандрам). Сусв. вядомасць Грыбаедаву прынесла камедыя ў вершах «Гора ад розуму» (нап. 1822—24). Забароненая цэнзурай (пры жыцці аўтара апубл. толькі ўрыўкі ў альманаху Ф.В.Булгарына «Русская Талия за 1825 г.»), камедыя распаўсюджвалася ў рукапісах (налічвалася каля 40 тыс. экз.). Поўнасцю ў Расіі яна надрукавана ў 1862. «Гора ад розуму» — адзін з самых злабадзённых і вольналюбівых твораў рус. драматургіі 19 ст. Сінтэтычнасць драматургічнай паэтыкі Грыбаедава (спалучэнне ямба з жывой мовай), сінтэз традыцый і наватарства стварылі новую эстэт. якасць — маст, рэалізм, які стаў этапным у развіцці рус. і сусв. драматургіі. У Гомельскім абл. краязнаўчым музеі зберагаецца унікальны варыянт камедыі (належаў графу І.Ф.Паскевічу) з радкамі на рус. і франц. мовах, дапісаных рукой Грыбаедава. На бел. мову камедыю пераклаў М.Лужанін (1949), у 1963 яна была пастаўлена ў Магілёўскім драм. т-ры.
Тв.:
Горе от ума. Комедии. Драматические сцены, 1814—1827. Л., 1987;
Соч. М., 1988;
Бел. пер. — Гора ад розуму. Мн., 1949.
Літ.:
А.С.Грибоедов: Творчество. Биография. Традиции. Л., 1977;
Мещеряков В.П. Жизнь и деяния Александра Грибоедова. М., 1989.
І.І.Разанаў.
т. 5, с. 469
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Stultitia pacatum et quietum habet nihil
Глупства не ведае ні згоды, ні спакою.
Глупость не знает ни мира, ни покоя.
бел. Дурная галава нагам пакою не дае. Праз дурную галаву і нагам гора. За дурной галавой спіна баліць, нагам непакой. У каго дурная галава, у таго ногі няшчасныя.
рус. За дурной головою и ногам нет покою. Дурная голова ногам покою не даёт.
фр. Quand on n’a pas de tête, il faut avoir des jambes (Когда нет головы, надо иметь ноги).
англ. Little wit in the head makes much work for the feet (Отсутствие ума даёт много работы ногам).
нем. Was man nicht im Kopfe hat, muß man in den Beinen haben (Чего нет в голове, должен иметь в ногах).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Amare et sapere vix deo conceditur (Publilius)
Кахаць і быць мудрым наўрад ці і Богу магчыма.
Любить и быть мудрым едва ли и Богу возможно.
бел. Сэрцу не загадает, каго любіць. Каханне разумнага асляп ляе.
рус. Любовь не тюрьма, а сводит с ума. Товар полюбится, так и ум расступится. Любовь и умника в дураки ставит. Любовь зла ‒ полюбишь и козла. Любовь может и слепа быть ‒ чёрное за белое почитает.
фр. L’esprit est toujours la dupe de son bon coeur (Разум всегда бывает обманут своим добрым сердцем).
англ. Love sees no fault (Любовь не видит недостатков).
нем. Liebe und Verstand gehen selten Hand in Hand (Любовь и разум идут редко рука об руку).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ubi leonis pellis deficit, vulpinam induendam esse
Дзе няма шкуры льва, там варта надзяваць шкуру лісы.
Где нет шкуры льва, там следует надевать шкуру лисицы.
бел. Дзе сілаю не возьмеш, трэба розумам надтачыць. Дзе не пераскочу, там падлезу. На панскі розум ёсць мужыцкая хітрасць. Не сілаю трэба браць, а уменнем.
рус. Где силой взять нельзя, там надо полукавить. Нельзя перескочить ‒ так можно подлезть. Ловят волка не гонкою, а уловкою.
фр. Ce que lion ne peut le renard le fait (Что не может лев, сделает лиса).
англ. A wise man will hit at the edge of his wit (Мудрый человек бьёт остриём ума).
нем. Kraft allein tut’s nicht (Одна сила ничего не сделает).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
направле́ние ср.
1. (действие) накірава́нне, -ння ср., накіро́ўванне, -ння ср., скірава́нне, -ння ср., скіро́ўванне, -ння ср.; см. напра́вить 1;
2. (линия движения, идейная устремлённость) кіру́нак, -нку м., напра́мак, -мку м.;
направле́ние ума́ кіру́нак ро́зуму;
по направле́нию к… у кіру́нку да…;
дава́ть направле́ние дава́ць кіру́нак (напра́мак);
направле́ние враще́ния мат. кіру́нак вярчэ́ння;
3. (общественное течение, группировка) кіру́нак, -нку м.;
4. (документ) накірава́нне, -ння ср.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Stulti qui crescunt, stulti sunt, quando senescunt
Хто дурнем у сталым узросце быў, той будзе ім і ў старасці.
Кто дураком в зрелом возрасте был, тот будет им и в старости.
бел. П’яніца праспіцца, а дурань ніколі. Як была дурной, так і асталася. Галава пасівела, а розуму не набралася.
рус. Дурак дураком и останется. Как рожены, так и заморожены. Дураком был, дураком и остался. Родился неумным и умрёшь дураком. Пьяный проспится ‒ глупый никогда. Глупого учить ‒ что мёртвого лечить. Глупому сыну и род ной отец ума не прибавит.
фр. L’ivresse passe, mais la sottise jamais (Хмель/опьянение проходит, глупость ‒ никогда).
англ. He who is born a fool is never cured (Кто родился дураком ‒ не излечится).
нем. Als Esel geboren, als Esel gestorben (Рожденный ослом умрёт ослом).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Barba tenus sapiens
Мудры толькі барадой/па барадзе.
Мудрый только бородой/по бороде.
бел. Барада вырасла, а вума не вынесла. Розум не ў барадзе, а ў галаве. Барада вялікая, а галава слабая.
рус. Бородка Минина, а совесть глиняна. Мудрость в голове, а не в бороде. Борода велика, а ума ни на лыко. Не в бороде честь, борода и у козла есть. Борода уму не замена. По бороде хоть в рай, а по делам ‒ ай-ай. Борода длинна, да не к уму она. Бороду вырастил, а ум выпустил. По бороде Авраам, а по делам хам.
фр. Longue barbe mais idées courtes (Борода длинная ‒ мысли короткие).
англ. Beard creates lice not brains (От бороды появляются вши, а не ум).
нем. Alter schützt vor Torheit nicht (Возраст не защищает от глупости).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)