Прысі́ліць1 ’прывязаць, зрабіўшы зашмаргу (па тыпу сіла)’ (Мат. Гом.). Укр.приси́лити ’прывязаць’. Да сіло́ (гл.).
Прысі́ліць2 ’прымусіць зрабіць што-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Байк. і Некр., Др.-Падб.), прісі́ліць ’прымусіць’, прісі́л ’гвалт; насілле, прымус’, прысі́ле́ньня ’прымус’ (Бяльк.). Рус.паўд.-зах.приси́лить ’прымусіць’, укр.приси́лувати, славац.prisiliť, серб.-харв.прѝсилити, славен.prisíliti. Да сі́ла, сіліцца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плу́тца ’пятля (для гузіка)’ (к&рм., Мат. Гом.), параўн. рус.пск., цвяр.тушцы ’сіло для лоўлі птушкі’, ’раменьчык, які звязвае біяк цэпа з ручкай’. Да апутаць (гл.) (Фасмер, 2, 288), відаць, збліжанае з пу́тца ’прывязка ў цэпе’, ’пяцелька’ (гл.). Параўн. таксама рус.дыял.плутянка ’верхняя вяроўка невада’, польск.дыял.pluto ’паплавок у рыбалоўнай сеткі’, што, магчыма, узыходзіць да прасл.*pluti (гл. тыць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́нцы ’рамка ў калодачным вулеі’ (гродз., Сл. ПЗБ). З рус.по́ні}ьк попка ’перакідная сетка на птушак: сіло ў выглядзе сеткі, нацягнутай на абруч’, пояса ’рэшата’. Паводле Даля (3, 750), папцы ад панамцы, пять, брать. Паводле Фасмера (3, 326), звязана са ст.-слав. пьнѫ, пати ’нацягваць’, опонл ’завеса’, што больш імаверна. Рамка ў вулеі мае выгляд сеткі — відаць, перанос паводле падабенства.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
toil
I[tɔɪl]1.
n.
цяжка́я пра́ца
2.
v.i.
1) ця́жка працава́ць
2) зь ця́жкасьцю ісьці́
3.
v.t.
рабі́ць цяжко́ю пра́цай
II[tɔɪl]
n., often toils, pl.
се́тка f.; сіло́n.; па́стка f.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Netz
n -es, -s
1) се́тка, не́вад, сіло́
j-m ~e stéllen, séine ~e nach j-m áuswérfen* — разм. ста́віць сіло́ [па́стку] на каго́-н.
ins ~ géhen* [fállen*, geráten*] — тра́піць у па́стку
2) се́тка (у розн. знач.)
ein ~ zum Éinkaufen — се́тка для паку́пак
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Másche
f -, -n
1) во́чка (у вязанні, сетцы і г.д.)
2) ву́зел, бант
in die ~n geráten* — папа́сціся ў сіло́ [па́стку]
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Fabrum caedere cum ferias fullonem
Трапіць у каваля, наносячы удары валяльшчыку.
Попасть в кузнеца, ударяя валяльщика.
бел. Кошку б’юць, а нявестцы знак даюць. Не па каню, дык па аглоблі. Вераб’і з’елі крупы, а сініца трапіла ў сіло. Біў па кані, а папала па аглоблі. Кравец саграшыў, а шаўца пакаралі. Бывае, што б’юць Фаму за Яроміну віну.
рус. Кошку бьют, а невестке наветки дают. Бил дед жабу, грозясь на бабу.
фр. Battre le chien devant le lion (Бить собаку ~ назидание льву).
англ. Who cannot beat the horse, let him beat the saddle (Кому не удается побить коня, пусть бьёт седло).
нем. Man schlägt den Sack und meint den Esel (Бьют мешок и думают, что осёл).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Абла́м1 ’футра’ (Нас., Гарэц.), аблям ’тс’ (Бір. дыс.) < польск.błam ’адно футра’, якое ў сваю чаргу з ням.Flamme, Flamm ’тс’ (Брукнер, 30). Форма аблям сведчыць аб кантамінацыі з аблямаваць, аблямоўка (гл.).
Абла́м2 ’бруствер’ (Гарэц.), ’аблава’ (Касп.). Магчыма, да аблам1 з семантычным пераходам: аблямоўка (на вопратцы) > аблямоўка ’паласа’ > аблямоўка ’акружэнне, аблава’. Аднак больш верагодна, што гэта калька або запазычанне з балтыйскага. Параўн. літ.lamataĩ ’пастка, сіло’, лат.lamatas ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Замо́к ’прыстасаванне для запірання’. Рус., укр.замо́к, польск.zamek, серб.-луж.zamk, чэш.zamek, славац.zamka, zámok ’тс’, славен.zamka ’пятля’, серб.-харв.за̑мка ’пастка, пятля’, балг.дыял.за̀мка ’вузел’, ’пятля’, макед.замка ’сіло, пастка’. Ст.-слав.замъкнѫти ’замкнуць’, ц.-слав.замъкъ ’замок’. Ст.-рус.замъкъ (XII ст.) ’замок’. Ст.-бел.замок (Скарына). Паўн.-слав. бязафіксны назоўнік zamъkъ ад дзеяслова za‑mъk‑nǫ‑ti (гл. імкнуць), дзе прэфікс надаваў значэнне адмежавання (як у замінаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сілко́м ‘сілай; супраць волі, гвалтам’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Шат., Гарэц., Мал., Бяльк., Янк. 3.). Параўн. укр.силко́м ‘тс’, рус.силко́м ‘тс’. Паводле КЭСРЯ (409), рускае слова ад сило́к (гл. сіло), г. зн. Тв. скл. гэтага назоўніка, якое потым наблізілася да сіла (гл.). Аналагічна ўкраінскае і беларускае ўтварэнні. Параўн. сіло́м ‘сілаю’ (ТС), серб.-харв.силом ‘тс’, балг.си́лом ‘тс’, якія разглядаюцца як непасрэдныя ўтварэнні ад сіла (*sila), гл. БЕР, 6, 649.