1. Набожны чалавек, які многа моліцца, ходзіць на багамолле. Нягледзячы на ранні час, па абодва бакі вуліцы стаялі на каленях багамолы, злажыўшы перад сабою рукі.Машара.
2.мн. (багамо́лы, ‑аў). Атрад драпежных насякомых паўднёвых краін.
[Назва дадзена па знешняму выгляду, які нагадвае позу чалавека ў час малення.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паспе́х ’паспешнасць’ (Нас., Грыг.), ’празмерная хуткасць’ (ТСБМ), ’паскарэнне’ (Гарэц., Касп., Др.-Падб.), поспех ’спорнасць, хуткасць’ (ТС). Укр.по́спіх, рус.поспе́х, польск.pośpiech, н.-, в.-луж., чэш.pospěch, славен.pospȇh, ст.-слав.поспѣхъ ’паспешнасць’, ’паскарэнне’, ’садзейнічанне’. Прасл.pospěxъ было, відаць, утворана ад дзеяслова po‑spěšiti, у якім прэфікс po‑ павялічвае значэнне дзеяслова. Да спех, спяшы́ць (гл.). Сюды ж паспяшны́ ’ранні (напр., капуста)’ (лід., Сл. ПЗБ), пасьпе́шка ’ранні сорт бульбы, скараспелка’ (Касп.; в.-дзв., астрав., смарг., Сл. ПЗБ), параўн. польск.pośpiechy ’тс’. Гл. таксама поспех.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
арха́іка
(гр. archaikos = стары, устарэлы)
1) старажытнасць, старадаўнасць;
2) ранні перыяд развіцця архітэктуры і выяўленчага мастацтва Стараж. Грэцыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ву́трэнь ’ранняя служба ў царкве’ (КСТ), ву́тріня ’тс’ (Бяльк.), укр.ву́треня ’тс’, рус.бранск.ву́трын ’тс’. Ад ц.-слав.оутрьнь ’ранні, ранішні’ або въ оутрьнии ’зранку, раніцой’; параўн. таксама балг.ву́трин, ву́трина, ву́тирна ’раніца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дрыя́с
(н.-лац. dryas, ад гр. dryas = курапатчына трава)
фазы паазёрскага позналедніковага позналедавіковага пахаладання (ранні, сярэдні і позні д.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
éhest
1.
a са́мы ра́нні, найбліжэ́йшы
2.
adv
am ~en — ране́й за ўсі́х
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
сне́даць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Есці раніцай. Снедалі рана, як снедаюць звычайна перад дарогай.Брыль.Калі Антаніна прыйшла на поле, Надзя і Волька, выжаўшы ўжо соткі па паўтары, сядзелі на снапах і снедалі.Васілевіч.Маці з бацькам снедалі з намі ў ранні час.Куляшоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пратэрагі́нія
(ад гр. proteros = першы, больш ранні + -гінія)
больш ранняе даспяванне ў кветках рыльцаў песцікаў, чым тычынак, форма дыхагаміі (проціл.пратэрандрыя).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
пратэра́ндрыя
(ад гр. proteros = першы, больш ранні + -андрыя)
больш ранняе даспяванне ў кветках тычынак, чым рыльцаў песцікаў; форма дыхагаміі (параўн.пратэрагінія).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
пе́ршы, -ая, -ае.
1.гл. адзін.
2. Першапачатковы, самы ранні, які з’явіўся крыніцай або аб’ектам дзеяння раней за іншых.
Першае ўражанне.
Не першага веку (не малады). Прадукт не першай свежасці (пачынае псавацца). П. рэйс.
3. Самы лепшы з усіх у якіх-н. адносінах, выдатны, добры.
П. майстар.
П. гатунак.
4.у знач.наз.пе́ршае, -ага, н. Рэдкая страва (суп, булён і пад.), што падаецца ў пачатку абеду.
З’есці першае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)