Мочка1 ’ніжняя мясістая частка вуха’ (ТСБМ). Укр.мочка, рус.мочка ’тс’, ст.-рус.мочка ’тс’ (XVII ст.), якія з мъчъка < мкнути < (про)‑мкнути ’працягнуць’ у выніку чаргавання ъ : ы, параўн. прымыка́ць (Міклашчыч, 206; Праабражэнскі, 1, 563; Фасмер, 2, 666; Булахоўскі, ВП, 3, 418).
Мочка2 ’раменная ці вяроўчаная пятля, якой прывязваецца пуга да пугаўя або біч да цапільна’ (Бяльк.), ’пятля ў кашулі’ (Растарг.). Рус.мочка ’пятля на адзенні’ (кур.), ’пятля на ботах’ (варон., разан., маск., калін.). Да мочка1 < (з)мыка́цца ’змыкацца, стульвацца’ > прасл.mъknǫti ’цягнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Про́ранка ’пятля для гузіка’ (пін., Шатал.). Гл. прырамак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гуж, ‑а; мн. гужы, ‑оў; м.
Скураная ці вераўчаная пятля, пры дапамозе якой хамут злучаюць з дугой і аглоблямі. Уцягнуць гужы ў хамут. □ Конь аглобляй зачапіўся за сасёнку, гуж упёрся ў ствол, і конь спыніўся.Пестрак.
•••
Брацца (узяцца) за гужгл. брацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кісце́нь, ‑цяня, м.
Даўнейшыя зброя ў выглядзе кароткай палкі, на адным канцы якой падвешваўся металічны шар для нанясення ўдараў, а на другім была пятля для надзявання на руку. Ударыць кісцянём. □ Запясце Корчака абвіваў рэмень кісцяня. Кісцень пагойдваўся. Калючы сталёвы шар, падобны на шышку дурнап’яну.Караткевіч.
[Цюрк. кістāн.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
loop
[lu:p]1.
n.
пятля́f.
2.
v.t.
1) рабі́ць пятлю́
2) завя́зваць на пятлю́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Замо́к ’прыстасаванне для запірання’. Рус., укр.замо́к, польск.zamek, серб.-луж.zamk, чэш.zamek, славац.zamka, zámok ’тс’, славен.zamka ’пятля’, серб.-харв.за̑мка ’пастка, пятля’, балг.дыял.за̀мка ’вузел’, ’пятля’, макед.замка ’сіло, пастка’. Ст.-слав.замъкнѫти ’замкнуць’, ц.-слав.замъкъ ’замок’. Ст.-рус.замъкъ (XII ст.) ’замок’. Ст.-бел.замок (Скарына). Паўн.-слав. бязафіксны назоўнік zamъkъ ад дзеяслова za‑mъk‑nǫ‑ti (гл. імкнуць), дзе прэфікс надаваў значэнне адмежавання (як у замінаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цямля́к, цемляка, м.
Пятля з рэменя, стужкі і пад. на ручцы шпагі, шаблі, якая надзяваецца на руку пры карыстанні зброяй. У дзеда захавалася шмат цікавых рэчаў з часоў рэвалюцыі і вайны: ордэны і медалі, граматы, чырвонаармейскія зорачкі, будзёнаўскі шлем, шашка з раменным цемляком і ножкамі.Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ля́мка
(рус. лямка, ад фін. lämsä = пятля, повад, аркан)
шырокі рэмень са скуры ці моцнай тканіны, які перакідваецца цераз плячо пры перацягванні, пераносцы грузу.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Во́чка ’дзірка, адтуліна’; ’ячэя ў сетцы’; ’значок на ігральнай карце’ (БРС); ’дзірка ў калодзе-вуллі для ўваходу пчол’ (Сержп. Борт., 21); ’пятля ў вязанні’ (Шат.); ’пятля ў нітах, у якую кідаюць нітку асновы’ (Шатал.). Памянш. да вока (гл.). Сюды ж, відавочна, і вочка ’газоўка’ (Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Га́пка1, апе́лька ’пятля для кручка’ (Жд. 1), га́пка ’пятля ў адзенні’ (Сцяц. Словаўтв.), га́пка, гапе́лечка, гапе́лька ’пятля’ (Шатал.), га́пачка ’самаробны гузік; пятля’ (Сцяшк. МГ). Падрабязны агляд форм гл. Сцяц.Нар. лекс., 125. Сцяцко (там жа) лічыць, што бел. форма га́пка ўзята з польск.haptka ’тс’ (гэта з’яўляецца дыялектнай формай польск.haftka < ням.; аб этымалогіі гл. Слаўскі, 1, 390). Гэта магчыма, але можна лічыць зыходным і польск.haftka; на бел. глебе замена ф > п, што звычайнае ў слав. мовах. Параўн. га́птка, га́фтка.
Га́пка2 ’свіны страўнік’ (Шатал.). Няясна. Магчыма, ад уласнага жаночага імя Гапка (ад уласных імён нярэдка ўтвараюцца назвы розных прадметаў, у прыватнасці назвы часцей цела). Параўн. укр.дыял.га́пка ’задняя частка цела, podex’ (Грынч.).