Сурга́н ’неспакойны хлопец’ (Бяльк.); прозвішча Сурганаў Бірыла (Бел. антр., 3, 399) параўноўвае з укр. жарт. сурга́нити ’прасці’, сурга́нитися ’з цяжкасцю ісці, ехаць, клясціся’. Няясна; параўн. ЕСУМ (5, 479).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пра́дка ’пралля’ (Бес., Уладз.; метрык., Мат. Гом.; свісл., Шатал.), ’калаўротак’, ’папрадухі’ (Уладз.), ’прасніца’ (нараўл., Мат. Гом.). Параўн. укр. прядка ’прасніца; пралля’, польск. prządka ’пралля’, чэш. дыял. prąd ’прасніца’. Да прасці праду.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ста́ліць ‘спрасці вельмі тонкай ніткай, высокаякасна’ (мёрск., Ск. нар. мовы). Уяўляе прыставачнае ўтварэнне ад талі́ць ‘прасці вельмі тонкай ніткай, высакаякасна’ (там жа), параўн. та́лька ‘тонкая нітка пры прадзенні; маток нітак’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Піры́ндзіць ’гаварыць абы-што’ (карэліц., Сцяшк. Сл.: Скарбы), ’нагаворваць на каго-небудзь’, ’вельмі тонка прасці’ (навагр., ЖНС). Відаць, звязана з прасл. *рьгёІі ’сварыцца’, узмоцненага экспрэсіўиым інфіксам -/W-, параўн. трындіііц? ’гаварыць пустое’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
папра́сці, ‑праду, ‑прадзеш, ‑прадзе; ‑прадзём, ‑прадзяце; зак., што.
1. Спрасці ўсё, многае. [Жанкі:] — А што тая Сымоніха з ільном зробіць! Калі яна яго папрадзе? Чарнышэвіч.
2. чаго і без дап. Прасці некаторы час. Бабка Наста ўздыхнула. — Чаму ж, можна і папрасці. Колас. [Настасся:] — Ой, Андрэй! Хоць бы лёну добрага папрасці... У нас жа такі малы, такі кароценькі, а слабы-слабы... Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Папраду́ха ’жанчына, якая займаецца ручным прадзеннем’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, Янк. БП), попраду́ха ’папрадуха; вячоркі, дзе прадуць’ (Влад.), попраду́ха ’папрадуха’ (Клім.), папраду́хі мн. ’вячоркі, дзе прадуць і весяляцца’ (ТСБМ). Дэрыват з суф. ‑уха ад папрасці, папраду (гл. пра́сці).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́сты ў песні: Пайду я на пра́сты глядзець, як мая мілая прадзець (міёр., Ант.). Значэнне, відавочна, ’папрадухі’. Ад прасці з суф. ‑т‑. Аб суфіксацыі гл. Карскі 2-3, 30; Слаўскі, SP, 2, 35 і наст. Суфікс праславянскі, непрадуктыўны, таму слова з’яўляецца архаізмам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пра́да ’мяшэй зялёны, Setaria viridis (L.) P. B.’ (маг., Кіс.). Рус. пряда ’від проса’, укр. пряда ’расліна Setaria viridis’. Паводле Фасмера (3, 393, з літ-рай), ад праду, прасці. Расліна названа так па падабенству з калаўротам (рус. пряяка). Іншыя версіі лічаць сумнеўнымі ў фанетычных адносінах. Параўн. прану ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́жа, пре́жа ’напрадзеныя ніткі’, ’прадзенне’ (ТСБМ, Шат., Сл. ПЗБ, ТС, Маш.). Рус., укр. пря́жа, ц.-слав. пражда, польск. prędza, в.-луж. přaza, н.-луж. pśěza, чэш. přéže, славац. priadza, серб.-харв. прећа, чак. преја, славен. preja, балг. пре́жда. Прасл. *pręd‑ja, *pręsti, *prędǫ ’прасці’ (Фасмер, 3, 394; Махэк₂, 494).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́лля 1 ’папрадуха’ (ТСБМ, Касп., Шат., Сл. ПЗБ), пра́лья ’тс’ (ганц., Сл. ПЗБ), пра́йля ’тс’ (брасл., Сл. ПЗБ), пряльля ’тс’ (Бяльк.). Укр. пряля ’тс’. Да прасці (гл.), параўн. папярэдняе слова.
Пра́лля 2 ’водмель, дзе мылі бялізну’ (чэрв., Сл. ПЗБ), пра́йня ’тс’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Укр. прало ’тс’. Да праць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)