Суко́л ’кручаны дубец, якім звязваюць два калы ў плоце’ (полац., Нар. лекс.), ’зварот, закрут’ (Ласт.), ’месца, дзе плот пад кутом ламаецца на тры колікі’: на сукол плоту (ушац., Нар. медыцына, 176), суко́лы ’парныя калы’ (Касп.; в.-дзв., Нар. сл.), ’два перавітыя віткай калкі ў плоце’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Ад сукаць ’скручваць’, гл. сукал, збліжанае да кол, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ба́лава́ць, ба́лава́цца (Нас., Касп., Сержп.). Рус.ба́лова́ть, укр.балува́ти. Здаецца, можна звязаць з ст.-слав.баловати ’лячыць’, балии ’лекар’, бальство ’медыцына’. Бернекер, 42; Праабражэнскі, 1, 15. Аснова *bal‑ (што в балии ’лекар’), магчыма, да *bajati ’гаварыць’ (→ ’чараваць, лячыць’). Іншыя шукаюць сувязь з ст.-інд.bālás ’малады, дзіцячы’, bālás ’дзіця, хлопчык’. Уленбек, 189. Гл. таксама Фасмер, 1, 117, параўн. яшчэ Шанскі, 1, Б, 27.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Та́пкі ’пантофлі, лёгкія туфлі без абцасаў’, адз. л. та́пка (ТСБМ; карэліц., Дзіц. фальклор), адз. л. та́пак: пакласці ў тапак, насіць у тапку (мазыр., Нар. медыцына). Укр.та́почки, рус.та́пки. З рус.та́пкі ’тс’, параўн. тапачкі, тапці, гл. Параўн. таксама серб.-харв.то̀пук ’сялянскі абутак, пасталы’ (< тур.topyk ’пята’, Скок, 3, 483).
Тапкі́ ’гразкі, багністы’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. то́пкі1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
эксперымента́льны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да эксперыменту (у 1 знач); з’яўляецца эксперыментам. Эксперыментальны метад даследавання. □ Першыя палёты да Венеры ў многім мелі пошукавы і эксперыментальны характар.«Звязда».// Прызначаны для правядзення эксперыментаў. Эксперыментальны цэх. □ Зжаты і абмалочаны апошні загон эксперыментальнага ўчастка.Дуброўскі.// Вопытны, пробны. Марына Міхайлаўна першая і жорстка раскрытыкавала іх [вынаходнікаў] эксперыментальны агрэгат і параіла пачаць работу нанава.Паслядовіч.
2. Які заснаваны, грунтуецца на эксперыменце. Эксперыментальная фанетыка. Эксперыментальная медыцына.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
sądowy
sądow|y
судовы;
medycyna ~a — судовая медыцына;
proces ~y — судовы працэс;
wyrok ~y — судовы прыгавор
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
БАКА́РЫУС Мікалай Сяргеевіч
(31.3.1869, Адэса — 23.12.1931),
украінскі судовы медык і крыміналіст, адзін са стваральнікаў суд. медыцыны і крыміналістыкі. З 1928 гал.суд.-мед. эксперт УССР. Па яго ініцыятыве ў 1923 у Харкаве створаны кабінет навук.-суд. экспертызы (з 1926 Ін-тсуд. экспертызы, з 1931 яго імя). Аўтар прац «Судова-медыцынскія, мікраскапічныя і мікрахімічныя даследаванні рэчавых доказаў» (1910), «Судовая медыцына для медыкаў і юрыстаў» (1930) і інш.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Су́шчы1 ’сапраўдны, ісцінны’ (Касп., ТС), ст.-бел.сущии ’прысутны’: сущоу емоу на пироу (Карскі 2-3, 465), suszczy ’будучы’: u wysokom tohda horode suszczy (Хроніка Быхаўца), параўн. укр.су́щий ’істотны, важны’, рус.су́щий ’існуючы, сапраўдны’. Запазычана са ст.-слав.сѫшти, дзеепрым. цяп. часу ад быти ’быць’.
Су́шчы2 ’хвароба немаўлят’: дзіця ў сушчах (віц., Нар. медыцына). Характэрная для назваў хвароб форма мн. л., што Карскі (2–3, 331) тлумачыў “множественностью признаков”; зыходная форма *сушч (ад сухі, гл., параўн. рус.сушч ’сухар, сушаная дробная рыба’) як тоўшч і пад., да словаўтварэння параўн. радашча, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
судо́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да суда. Судовыя органы. Судовы прыгавор. Судовы выканаўца. □ І раптам пачуўся гучны голас: — Устаць! Суд ідзе! Гэта выгукнуў судовы прыстаў.Колас.// Які падлягае нагляду, распараджэнню суда. Усе ўжо ведалі, што да судовай адказнасці прыцягваюць прараба Нядаўняга.Дадзіёмаў.Зрэшты, не паспеў Максім Танк выйсці на волю, як на яго завялі новую судовую справу.Бугаёў.
2. Які мае адносіны да судаводства. Судовы працэс. Судовы разбор. Судовыя выдаткі.// У складзе назваў рада дысцыпліну якія адыгрываюць дапаможную ролю пры судзе і следстве. Судовая медыцына. Судовая хімія.
•••
Спаборны судовы працэсгл. працэс.
Судовы выканаўцагл. выканаўца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наро́дныв разн. знач. наро́дный;
~ныя ма́сы — наро́дные ма́ссы;
~ная гаспада́рка — наро́дное хозя́йство;
~ныя пе́сні — наро́дные пе́сни;
н. суд — наро́дный суд;
н. фронт — наро́дный фронт;
н. наста́ўнік — наро́дный учи́тель;
~ная медыцы́на — наро́дная медици́на;
н. ўніверсітэ́т — наро́дный университе́т;
~ная будо́ўля — наро́дная стро́йка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
касмі́чны kósmisch; Raum-; Wéltraum-;
касмі́чны рэйс Wéltraumflug m -(e)s, -flüge, Ráumflug m;
касмі́чны карабе́ль Ráumschiff n -(e)s, -e;
касмі́чны палёт з чалаве́кам на бо́рце карабля́ bemánnte Ráumfahrt;