форт, ‑а, М ‑рце; мн. фарты, ‑оў; м.
Асобнае ўмацаванне ў сістэме крапасных збудаванняў; невялікая крэпасць. Устала сонца над шырокім Бугам. У люстры хваль адбіліся жыты І воблакі, што праплываюць цугам, І крэпасці разбітыя фарты. Танк.
[Фр. fort.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарнізо́н
(фр. garnison)
вайсковыя часці, размешчаныя ў якім-н. населеным пункце, крэпасці або ўмацаваным раёне.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
каменда́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў, м.
1. Начальнік войск крэпасці або ўмацаванага раёна.
2. Вайсковы начальнік, які наглядае за дысцыплінай, парадкам і правільным нясеннем службы ў гарнізоне.
К. горада.
К. лагера.
3. Асоба, адказная за які-н. грамадскі будынак.
К. інтэрната.
|| прым. каменда́нцкі, -ая, -ае.
○
Каменданцкая гадзіна — забарона без спецыяльнага дазволу з’яўляцца на вуліцы населенага пункта ў пэўны час пры аб’яўленні ваеннага або асаднага становішча.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гла́сіс
(фр. glacis)
ахоўны земляны насып перад знешнім ровам крэпасці або ўмацавання, нахілены ў бок праціўніка.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
перахо́д, -у, М -дзе, м.
1. гл. перайсці.
2. мн. -ы, -аў. Месца, прыдатнае або прыстасаванае для пешай пераправы, а таксама для пешаходаў, што ідуць цераз вуліцу.
П. цераз ручай.
Падземны п.
3. мн. -ы, -аў. Спецыяльнае збудаванне, калідор, галерэя, што злучае адно памяшканне з другім.
Ісці па цёмных пераходах.
4. Адлегласць паміж двума пунктамі, пройдзеная пешшу без прыпынкаў за які-н. час.
У двух пераходах ад крэпасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гаўптва́хта, ‑ы, ДМ ‑хце, ж.
1. Памяшканне для трымання пад арыштам ваеннаслужачых. Пасадзіць на гаўптвахту. □ Палкоўнік загадаў зняць пікет і адправіць яго ў поўным складзе на гаўптвахту. Мікуліч.
2. Уст. Галоўны каравул у крэпасці, горадзе; каравульнае памяшканне з пляцоўкай для вывядзення каравула.
[Ням. Hauptwache.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пратара́ніць сов., ав., воен. протара́нить;
п. сце́ны крэ́пасці — протара́нить сте́ны кре́пости;
п. самалёт во́рага — протара́нить самолёт врага́;
п. абаро́ну праці́ўніка — протара́нить оборо́ну проти́вника
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гаўптва́хта
(ням. Hauptwache)
1) памяшканне для ўтрымання пад арыштам ваеннаслужачых;
2) каравульнае памяшканне ў крэпасці, горадзе (17—19 ст.).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
БРЭ́СЦКАЯ КРЭ́ПАСЦЬ-ГЕРО́Й,
мемарыяльны комплекс у Брэсце. Створаны ў 1969—71 на тэр. Брэсцкай крэпасці на ўшанаванне подзвігу яе абаронцаў (гл. Брэсцкай крэпасці абарона 1941). Скульпт.-арх. ансамбль аб’ядноўвае ўцалелыя збудаванні, закансерваваныя руіны, крапасныя валы і творы сучаснага манум. мастацтва. Адкрыты 25.9.1971. Аўтары: скульпт. А.Кібальнікаў (гал. маст. кіраўнік), А.Бембель, У.Бабыль, арх. У.Кароль, В.Волчак, В.Занковіч, Ю.Казакоў, А.Стаховіч, Г.Сысоеў. Комплекс размешчаны ва ўсх. частцы Цытадэлі. Уключае манум. галоўны ўваход, вырашаны ў выглядзе прарэзанай у бетоннай сцяне 5-канцовай зоркі, гал. манумент, штык-абеліск, пл. Цырыманіялаў, тэрасы-трыбуны, некропаль-калумбарый, дзе пахаваны урны з прахам абаронцаў крэпасці, пад’езды і плошчы. Кампазіцыйным цэнтрам комплексу з’яўляюцца гал. манумент «Мужнасць» — абагульнены вобраз воіна-пераможцы (бетон, выш. 33,5 м) і штык-абеліск (абліцаваны тытанам, выш. 100 м). На краі плошчы размешчана скульпт. кампазіцыя «Смага» — фігура распластанага на зямлі салдата, які цягнецца з каскай да вады. У складзе комплексу Брэсцкай крэпасці-героя музей, Святамікалаеўская правасл. царква.
Л.Г.Лапцэвіч.
т. 3, с. 293
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
падзе́нне ср., в разн. знач. паде́ние;
п. вады́ — паде́ние воды́;
п. самаўла́дства — паде́ние самодержа́вия;
п. варо́жай крэ́пасці — паде́ние вра́жеской кре́пости;
мара́льнае п. — нра́вственное паде́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)