Тверць ’цвёрдасць, зацвярдзенне’ (пух., Сл. ПЗБ), ст.-бел. тве́ржа ’крэпасць, цытадэль’ (Ст.-бел. лексікон). Параўн. укр. твердь ’гарт’, тве́рджа ’цвёрдасць; крэпасць’, рус. твердь ’цвёрдасць; крэпасць’, стараж.-рус. твьрдь ’нябесны звод; крэпасць’, польск. twierdz ’цвёрдасць’, старое ’крэпасць’, twierdza ’крэпасць’, в.-луж. twjerdź ’цвёрдасць; сухадол’, н.-луж. twarź ’цвёрдасць; сухадол; крэпасць’, чэш. tvrz, славац. tvrdz ’крэпасць’, балг. твърд ’цвёрдасць; крэпасць’, ст.-слав. тврьдь ’тс’. Дэрыват ад цвёрды (гл.), значэнне ’крэпасць’ лічыцца калькай лац. firmitās ’цвёрдасць; крэпасць, умацаванне’ або с.-в.-ням. vestenunge ’умацаванне, крэпасць’ (Фасмер, 4, 32). Хутчэй за ўсё, слова ўзнікла ў выніку дыстантнай дысіміляцыі з цвердзь (цьвердзь) ’усякая цвёрдая, моцная аснова’ (Ласт.), гл. Пра магчымасць запазычання формаў са значэннем ’крэпасць’ са стараславянскай гл. ЕСУМ, 5, 532.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
fortress [ˈfɔ:trəs] n. крэ́пасць
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
кре́постьI воен. крэ́пасць, -ці ж., цытадэ́ль, -лі ж.;
лета́ющая кре́пость ав. лята́ючая крэ́пасць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ку́пчая, ‑ай, ж.
Тое, што і купчая крэпасць (гл. крэпасць 2). [Авяліна] трымае ў руках купчую на фальварак — кавалак глянцаванай паперы з пячаткаю. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
штурману́ць
‘узяць што-небудзь штурмам (штурмануць крэпасць)’
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
штурману́ |
штурманё́м |
| 2-я ас. |
штурмане́ш |
штурманяце́ |
| 3-я ас. |
штурмане́ |
штурману́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
штурману́ў |
штурману́лі |
| ж. |
штурману́ла |
| н. |
штурману́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
штурмані́ |
штурмані́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
штурману́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
крэмль, крамля́, мн. крамлі́, крамлёў, м.
Унутраная гарадская крэпасць у старажытных рускіх гарадах.
Смаленскі к.
|| прым. крамлёўскі, -ая, -ае.
Крамлёўская сцяна.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цвярды́ня, -і, мн. -і, -ды́нь, ж.
1. Крэпасць, умацаванае месца.
Брэсцкая ц.
2. перан., чаго або якая. Цвёрдая апора.
Ц. міру.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цытадэ́ль, -і, мн. -і, -ей і -яў, ж.
1. Гарадская крэпасць.
2. перан., чаго. Цвярдыня, апора (высок.).
Ц. міру.
Брэсцкая ц.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
за́мак, -мка, мн. -мкі, -мкаў, м.
1. Палац і крэпасць феадала.
Сярэдневяковы з.
2. Назва некаторых палацаў, турмаў.
|| прым. за́мкавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
лята́ючы прил. лета́ющий;
◊ ~чая крэ́пасць — лета́ющая кре́пость
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)